මෙවර පිටුව වෙන්වන්නේ සමූහ ගතිවිධි (group dynamics) පිළිබඳ විග්‍රහයකට ය. සමූහ ගතිවිධි යනු පුද්ගල ආශ්‍රයේදී ඇඟෑලුම් පවත්වන රටා, හැසිරීම සහ මනස ක්‍රියාත්මක වන අයුරු (patterns of interaction, behavior, and psychological processes) විධි ය. (මෙම ලිපියේ මෙතැන් සිට පහසුව සහ ඉඩකඩ සඳහා group dynamics GD ලෙස භාවිත කරමු).

GD පිලිබඳ අවබෝධය අපේ සමාජයීය ජීවිතයට අත්‍යවශ්‍ය ය. අංගුත්තර නිකායේ චතුක්ක නිපාතයේ පඨම කෝධගරු සූත්‍රයේදී GD වර්ග (types) බුදුරජාණන්වහන්සේ අපට උගන්වා තිබේ. එනම් කෝධගරු (anger-respecting), මක්ඛගරු (contempt-respecting), ලාභගරු (gain-respecting) සහ සක්කගරු (honour-respecting) ය. මෙම වර්ග හතරට අයත් අය වටිනාකම (value) දෙන්නේ, සැබෑ නායකත්වය, සැබෑ පෞරුෂය ලෙස සිතන්නේ ඒ කෝධ, මක්ඛ, ලාභ සහ සක්ක යන දුර්ගුණ ය. එසේම අපට තිබිය යුතු GD වර්ගය ද මෙම සූත්‍රයේදී උගන්වා තිබේ. එනම් සද්ධම්මගරු (Dhamma-respecting) ය. දැන් ඒ එක් එක් GD දෙස බලමු.

කෝධගරු අය අය තම තරහව, ක්‍රෝධය සළකන්නේ වටිනාම ගුණය ලෙස. ‘මගේ හැටි එහෙම තමයි, කුණුහරුපයෙන් හොඳට කියලා දෙන්නේ‘ යනුවෙන් පුරසාරම් දොඩයි. ඔවුන්ගේ සමාජ සම්බන්ධතා නිර්ණායකය (criterion of interaction) ක්‍රෝධය යි. ක්‍රෝධගරු අයට අනුන් ආශ්‍රය දුෂ්කරය.

මක්ඛගරු අය අනුන්ගෙන් අනුන්ගේ ප්‍රයෝජන ගනියි. තමන්ගේ අරමුණ ඉටුවූ පසුව උදව් කළ අයට නිගා කිරීම සහ අමතක කිරීම මේ වර්ගයේ ස්වභාවය යි. මේ වර්ගය සටකපටය. අනුන්ට උගුල් ඇද හෝ තම අරමුණ ට යයි.

ලාභගරු අය තමන්ට මිලියන ගණනින් තිබුණද අනුන්ගේ සතය ඩැහැ ගනියි. ඔවුන්ට ලැජ්ජා (moral shame) සහ භය (moral fear) නැති තරම් ය. චාටුවෙන් අනුන්ගෙන් කඩා වඩා ගැනීම මේ වර්ගයේ ගතිය යි.

සක්කගරු අය නිතර ගර්වය (glory) සොයා යයි. මේ වර්ගය ලෙහෙසියෙන්ම ගර්වයෙන් මත්වීමට (infatuate) පත් වේ. සුදුසුකම් නැතත් මුල්තැන බලාපොරොත්තු වෙයි. ගර්වය වෙනුවෙන් වියදම් ද කරයි.

ඉහළ වර්ග හතරේ අයට දීර්ඝකාලීනව සමාජ ආශ්‍රය දුෂ්කරය. ඔවුන් නිසා පිටස්තරයන් පමණක් නොව පවුලේ අයද අපහසුතාවට ගර්හාවට ලක් වේ.

සද්ධම්මගරු GD වර්ගය විශ්වීය (universal) වර්ගයයි. මෙහිදී සද්ධම්මගරු වීමට බෞද්ධ වීමට අවශ්‍ය නොවේ. අවශ්‍ය වන්නේ සවන්දීම (listening), අනුන්ට ගරු කිරීම (respecting others) සහ අනුන්ගෙන් ලැබෙන උදව් ඇගයීම (being appreciative of help from others) ය. කෙටියෙන් කිවහොත් සද්ධම්මගරු අය ආධ්‍යාත්මික ය. බුද්ධ දේශනාව ආධ්‍යාත්මික මිස ආගමික නොවේ. ලෝකය කාටත් උරුමය යන විශ්වාසය සද්ධම්මගරු අය සතු මහා ගුණාංගකි. ගැටෙනවාට වඩා තම ආත්ම ගෞරවය රැකගෙන නොගැලපෙන අයගෙන් ඉවත්වීම සද්ධම්මගරු අයගේ රටාවය.

සද්ධම්මගරු ඔබ සෙසු වර්ගයන් නිසා පීඩාවට වේදනාවට දුකට පත්වී නම් හැකි තරම් නොකඩවා ලෝකයට උපකාරි වෙන්න. එහෙත් සීමාවන් දැනගන්න. තෙරුවන් සරණයි!

ආචාර්‍ය දේදුනුපිටියේ උපනන්ද හිමි