බාහිර පරිසරය හා සංවේදන ලබා ගැනීමට සිරුරේ සංවේදන ඉන්ද්‍රියන් ඉතා වැදගත් කාර්‍ය්යක් සිදු කරයි. නිවැරදි සංවේදන තුළින් නිශ්චිත අවබෝධයන් ලබා ගැනීම සඳහා ඇසෙහි දායකත්වය 80% ක් පමණ ඉහළ අගයක් ගනී. එබැවින් ශරීරයේ සංවේදන ඉන්ද්‍රියන් අතුරෙන් ඇස හෙවත් චක්ෂු/නේත්‍ර ඉන්ද්‍රියට හිමිවන්නේ ප්‍රධාන ස්ථානයකි.

ඈත අතීතයේ සිටම මිනිසුන් ඇස් වල නීරෝගී බව රැක ගැනීමට විශේෂ අවධානයක් යොමු කොට ඇත.
ඇසෙහි සුවිශේෂී සැකැස්ම හා ඉන්ද්‍රියක් වශයෙන් එහි වැදගත්කම නිසි ලෙස අවබෝධය තුළින් මෙම සංවේදී ඉන්ද්‍රිය කෙරෙහි විශේෂ අවධානය යොමු කිරීමත්, සුපරීක්ෂාකාරීව ආරක්ෂා කරගනිමින් නීරෝගීව රැක බලාගැනීමත් අනිවාර්යයෙන්ම සිදු කළ යුතු වේ.
නීරෝගී පෙනීම රැක ගැනීම සඳහා ඇස් වල නීරෝගී බව පවත්වා ගැනීමට හා රෝග වලට නතු වීම වළක්වා ගැනීමටත් යහපත් පුරුදු පුහුණු කරමින් ඒවා අනුගමනය කළ යුතුය.
ඇස යනු ශරීරයේ ඉතා වැදගත් මෙන්ම ව්‍යුහාත්මකව සංකීර්ණ ලෙස සැකසූ ඉන්ද්‍රියකි. සංකීර්ණ කැමරාවක් මෙන් හැසිරවිය හැකි මිනිස් සිරුරට උරුම වූ අද්විතීය සංවේදන ඉන්ද්‍රියක් වන බැවින්, එහි ආරක්ෂාව කෙරෙහි විශේෂ අවධානය යොමු කිරීමට ඒ පිළිබඳ දැනුවත් බාවය අතිශය වැදගත් වේ.

රෝග හේතු:-
– වැරදි ආහාර විහරණ
– දුම්, දූවිලි හා අධික හිරු එළියට නිතර නිරාවරණය වීම
– ඩිජිටල් තිර නිතර භාවිතා කිරීම
– නින්ද මද බව
– ඇස් නිතර පොඩි කිරීම
– ඇසට සිදුවන හදිසි අනතුරු
– අධික ලුණු, සැර, ඇඹුල් හා කටු රසැති ආහාර නිතර භාවිතය
– වාත හා පිත දෝෂ විකෘති වීම
– දියවැඩියාව වැනි දීර්ඝ කාලීන රෝග පැවතීම
– සෘතු වලට අනුකූලව ආහාර විහරණ අනුගමනය නොකිරීම
– මානසික හේතු
– ඇතැම් ඖෂධ වර්ග
– ඇතැම් බෝවෙන රෝග

ආයුර්වේද මූල ග්‍රන්ථ වලට අනුව,
– පිත කෝප කරන ආහාර භාවිතය
පිත හා රක්තය කෝප කරන ආහාර හේතුවෙන් දැවිල්ල, පැසවීම, රතු වීම වැනි ප්‍රදාහික ලක්ෂණ ඇති වේ. උදා:- ඇස් රෝග (Conjunctivitis)

– අධික මත් ද්‍රව්‍ය හා මත් පැන් භාවිතය
ශුක්ත, අරනාල වැනි පැසවීම මගින් නිපදවන ඇතැම් මත්පැන් වල ‘හිස්ටැමින්‘ නම් රසායන සංයෝගය අඩංගු වීමෙන් සියුම් රුධිර කේෂ නාලිකාවන්ගේ විස්තාරණය සිදු වී ආසාත්මිකතා ලක්ෂණ හට ගැනීම පහසුවෙන් සිදු වේ.
මද්‍ය යනු ශරීරයට විෂ ද්‍රව්‍ය බැවින් පමණට වඩා භාවිතයේදී සිරුරේ මෙතිල් ඇල්කොහොල් වැඩිවීම නිසා ඒවා පටක වලදී formic acid හා formaldehydes බවට පත් වීම සිදු වේ. මෙමගින් ganglion සෛල විනාශ වී toxic amblyopia නම් අක්ෂි රෝග අවස්ථාව ඇති විය හැක.
– ක්ෂාරීය, තීක්ෂ්ණ, උෂ්ණ, කටු රස ආහාර සිරුරේ pH අගය ඉහළ නැංවීමෙන් සෛලීය මට්ටමේ වෙනස් කම් බොහොමයක් ඇති කරයි. එම නිසා ඇස් සම්බන්ධ රෝග ඇතිවීමට හේතු විය හැක. කටු ආහාර වේදනාව දනවන prostoglandin නම් රසායන ද්‍රව්‍ය උත්තේජනය කිරීමෙන් රුධිර කේෂ නාලිකා විස්තාරණය සිදු කර ප්‍රදාහික ලක්ෂණ ඇති කරයි.

– අධික අම්ල අඩංගු ආහාර භාවිතය
ඇස් ආසන්නව පිහිටි මාංශපේශීන් (Ciliary muscle) දුර්වල වී ඇසිපිය ක්‍රියාකාරීත්වයට බාධා ඇති වීම නිසා ඇස් ඇරීමට අපහසු වීම සිදු වේ.

– කොල්ලු වැනි ප්‍රෝටීන බහුල ආහාර අධිකව භාවිතයට ගැනීමෙන් පරිවෘත්තීය නිසි ලෙස සිදු නොවී Pentosan නම් රසායනික සංඝටකය හේතුවෙන් ප්‍රදාහික ලක්ෂණ හට ගැනීම සිදු විය හැක.

ආයුර්වේද වෛද්‍ය විද්‍යාවේ මූල ගන්ථයක් වන සුශැත ආචාර්ය වරයා විසින් රචිත සුශ්‍රැත සංහිතාවේ ‘උත්තර තන්ත්‍රය‘ නේත්‍ර රෝග සඳහාම වෙන් කොට ඇත.
එහි ඇස සම්බන්ධ ශරීර රචනාත්මකව, භෞත වේදීයව හා ව්‍යාධිවේදීමය පැහැදිලි කිරීම් මනාව දක්වා ඇත.

ආයුර්වේද වෛද්‍ය විද්‍යාව තුළ අක්ෂි රෝග වලින් වැළකීම සඳහා දින චර්‍යයා (daily regimen) තුළ හිතකර ක්‍රියාවන් අන්තර්ගත කොට ඇත. ස්නානය, නින්ද, තෛල අභ්‍යංගය, අංජන, ධූමපාන, නස්‍ය පිළිබඳව සවිස්තරාත්මකව දක්වා ඇත. එමෙන්ම ආයුර්වේද රසායන ප්‍රතිකාර (rejuvanation) සහ ඇස් සම්බන්ධිත විශේෂිත ප්‍රතිකාර ක්‍රම සාර්ථක ප්‍රතිඵල ලබා දේ.

වර්තමානයේදී නවීන විද්‍යාත්මකව හදිසි රෝග අවස්ථා සඳහා නවීන උපකරණ භාවිතයෙන් රෝග විනිශ්චයන් පහසු වීම, සියුම් ශල්‍ය කර්ම කිරීමේ හැකියාව හා ගුණාත්මක ඖෂධ ලබා දීම සිදු වුවත් ඇතැම් කාලීන ඇස් සම්බන්ධ ආබාධයන්, දියවැඩියාව නිසා හටගනු ලබන අධිමන්ථ (glucoma/uveitis) හා මධුමේදනීය තිමිර (diabetic retinopathy) යන රෝග අවස්ථාවන් හා නැවත යථාවත් කළ නොහැකි හානිවීම් ගෙන දෙන රෝග උදා:-macular degeneration තත්ත්වයන් සඳහා තවමත් ප්‍රතිකාරයේ සාර්ථකත්වය කරා ලඟා කොට නොමැත. එබැවින් ඇස් වල නීරෝගී බව රැකගැනීමට ආයුර්වේද ප්‍රතිකාර වල වැදගත්බාවය කෙරෙහි අවධානය හිමි වී ඇත.

ඇස සැකසී ඇත්තේ පංච මහා භූත වලිනි.
තේජ– පෙනීම ලබාදේ.
ආප්– ද්‍රවමය පදාර්ථ හා ඇසෙහි ලිහිසි බව ඇති කරයි.
වායු– ක්‍රියාව, ඇසිපිය ගැසීම සිදු කරයි.
පෘථිවි– ව්‍යුහය සපයා දේ.
ආකාෂ– හිස් අවකාශය ලබා දේ.
ඇසෙහි ක්‍රියාකාරීත්වය හා ව්‍යුහය පදනම් කර ගනිමින් ඇස මණ්ඩල 5, සන්ධි 6 හා පටල 5ක් ලෙස ව්‍යුහාත්මක වශයෙන් වෙන්කොට දක්වා ඇත.
සුශ්‍රැත සංහිතා ග්‍රන්ථයට අනුව නේත්‍ර රෝග 76 ක් ශරීර ව්‍යුහාවට අනුව ප්‍රබේද කර ඇත.
– සන්ධිගත (lid disorders) උදා:- කඵජ අභිෂ්‍යන්ද (blepharitis)
– වර්ත්මගත රෝග (conjunctival diseases) උදා:- අංජන නාමිකා (chalazion), කුකුණක (trachoma)
– ශුක්ලගත රෝග (scleral diseases) ඇසෙහි සුදු පැහැති ප්‍රදේශයේ හටගනු ලබන රෝග
– කෘෂ්ණගත රෝග (corneal diseases) ඇසෙහි කළු ඉංගිරියාව ආශ්‍රිත රෝග උදා:- corneal ulcers
– දෘෂ්ටිගත රෝග (vision-related) දෘෂ්ටිවිතානයේ, දෘෂ්ටික ස්නායුව හා කාචය ආශ්‍රිත රෝග උදා:- තිමිර (early cataract/refractive errors), ලිංගනාශ හා කාච (cornical opacities/mature cataracts)
– සර්වගත රෝග (whole eye) උදා:- අභිෂ්‍යන්ද (conjunctivitis/inflammation)

මීට අමතරව පෝතකී (stye/chalazion), අර්ම (pterygium) යන රෝග අවස්ථා සඳහා ද විශේෂිත ආයුර්වේද අක්ෂි රෝග ප්‍රතිකාර දක්වා ඇත.

ප්‍රතිකාර :-

ශෝධන ප්‍රතිකාර ලෙස වමන, විරේචන, නස්‍ය හා රක්ත මෝක්ෂණ ප්‍රතිකාර සිදු කරනු ලබන අතර ශමන ප්‍රතිකාර ලෙස ත්‍රිඵලා ඝෘත, නේත්‍ර බිංදු සහ ප්‍රති–ප්‍රදාහක ඖෂධ වන තර්පණ ගුණ සහිත යෂ්ටිමධු (neuro pritective effect) හා දාරු හරිද්‍රා (anti-microbial) අක්ෂි රෝග සම්බන්ධයෙන් විශේෂිත ඖෂධ වේ.
ත්‍රිඵලා– අරලු, බුලු, නෙල්ලි ඇස් සම්බන්ධ බාහිර මෙන්ම අභ්‍යන්තර ප්‍රතිකාර සඳහා බහුලව යොදා ගැනේ. එම ඖෂධ වල ප්‍රති–ඔක්සිකාරක (anti-oxidative) හා ප්‍රති–ප්‍රදාහක (anti-inflammatory & cytoprotective) ගුණ සහිත බව විද්‍යාත්මකව තහවුරු කොට ඇත.
එමෙන්ම ආයුර්වේද මූල ග්‍රන්ථ වල සඳහන් ජීවනීය හා චක්ෂුක්ෂ්‍ය ද්‍රව්‍ය ඇස් වල පෙනීම වර්ධනය කළ හැකි හා වයසට යා නොදී රැක ගත හැකි ඖෂධ ලෙස දක්වා ඇත.
බාහිර ප්‍රතිකාර ලෙස නේත්‍ර තර්පණ, ආශ්චෝතන (eye drops), බිඩාල (oinments), පුටපාක (juice insillation) හා අංජන (collyrium application) ප්‍රතිකාර රෝගියාට ඉහළ ප්‍රතිඵල ලබා දේ. එමඟින් ඇස අවට රුධිර සංසරණය නිවැරදි කිරීම මගින්, බාධා ඉවත් කරමින් විෂ කොටස් ඉවත් කිරීමත් ක්‍රමවත් රුධිර සැපයුමක් ලබා දී ඇස පෝෂණය කිරීමත් සිදු කරයි.

තර්පණ– ඇස් වටා ගිතෙල් රඳවා තබා ගැනීමෙන් ඇසෙහි වියළි බව, විඩාව හා දුර්වල බව නැති කිරීම සිදු කෙරේ. (early degenerative changes සඳහා ඉතා සුදුසු වේ.)
පුටපාක– පෝෂණීය ප්‍රතිකාරයක් ලෙස නැවුම් යුෂ යොදා ගනිමින් සිදු කරයි. අක්ෂි මාංශ පේශීන්ගේ පෝෂණය හා ශක්තිමත් බව වැඩි කිරීම සඳහා තර්පණ ප්‍රතිකාරයෙන් පසු සිදු කරන විශේෂිත ප්‍රතිකාරකි.
ආශ්චෝතන– ක්ෂණික ප්‍රදාහ තත්ත්ව සඳහා ඖෂධීය නේත්‍ර බිංදු භාවිතා කිරීම සිදු කරයි.
අංජන– අක්ෂි රෝග වලින් වැළකී සිටීමට මෙන්ම කාලීන අක්ෂි රෝග සඳහා ඉතා සුදුසුය.
නස්‍ය– ඖෂධීය තෙල් භාවිතයෙන් දෘෂ්ටික ස්නායුව ඇතුළු ඇසට ස්නායු ආවේග සපයන අනෙකුත් ස්නායු උත්තේජනය කිරීම සිදු කරයි.
ශේක– ඇස මතින් ගලා යන පරිදි ඖෂධීය දියර වත් කිරීම මගින් ඇසෙහි ආසාදන තත්ත්වයන් නැති කරයි. (conjunctivitis, acute infections)
මීට අමතරව විශේෂිත ආයුර්වේද ප්‍රතිකාර ලෙස භේදන, ලේඛන, ක්ෂාර කර්ම වැනි ප්‍රතිකාර පිළිබඳව ද සවිස්තරාත්මකව දක්වා ඇති අතර ප්‍රතිකාරයේදී සාර්ථක ප්‍රතිඵල ලබා දේ.

ඇසෙහි වියළි බව (dry eye) සඳහා තර්පණ ප්‍රතිකාරය ලිහිසි ද්‍රව්‍ය භාවිතයට වඩා ප්‍රතිඵලදායකය. කෘත්‍රිම දියර වර්ග ඇසට දැමීම වෙනුවට, අක්ෂි තර්පණ සඳහා ත්‍රිඵලා ඝෘත භාවිතයෙන් කදුළු ශ්‍රාවී ග්‍රන්ථින් උත්තේජනය කොට කදුළු ගැලීම හොඳින් සිදුවී ඇසෙහි වියළි බව නැති කිරීමත්, පෙනීමේ දුර්වලතාව මගහැරීමත් සිදු කරයි.

ත්‍රිඵලා හා යෂ්ටිමධු ඖෂධවල පවතින ප්‍රති–ඔක්සිකාරක ගුණ මගින් කාච (cataract) ඇති වීම ප්‍රමාද කරයි.
නස්‍ය, තර්පණ, ලේඛන ප්‍රතිකාර මගින් ඇස අභ්‍යන්තර පීඩනය (intra-occular pressure) අඩු කර ග්ලූකෝමා ඇති වීම වළක්වා ගත හැක.
මධුමේහනීය–තිමිර (diabetic retinopathy) අවස්ථාව සඳහා ත්‍රිඵලා, නෙල්ලි යන ඖෂධ භාවිතා කිරීමෙන් රෝගයේ වර්ධන වේගය අඩු කිරීමට සමත් වේ.

හිතකර ක්‍රියා:-
– ගිතෙල්, කිරි, පලා වර්ග භාවිතය
– ත්‍රිඵලා –අරලු, බුලු, නෙල්ලි තම්බා පානය කිරීම
– රාත්‍රී සුව නින්දක් ලබා ගැනීම
– ඩිජිටල් තිර භාවිතය රාත්‍රී කාලයේ අවම කිරීම
– ජලය හොඳින් පානය කිරීම

අහිතකර ක්‍රියා:-
– අධික කුළුබඩු යෙදූ, පැසවීමට ලක් වූ, තෙල් අධික ආහාර භාවිතය
– දුම්, දූවිලි හා අධික හිරු එළියට නිතර නිතර නිරාවරණය වීම
– මද අඳුරේ කියවීම හා ඇස් වෙහෙසට පත් කිරීම

තර්පණ ප්‍රතිකාර සමග සිදු කරනු ලබන නව්‍ය ප්‍රතිකාර ක්‍රම (modern ergonomic practices) මගින් ඩිජිටල් තිර භාවිතය නිසා හටගනු ලබන අක්ෂි රෝග (computer vision syndrome) සඳහා ඉතා ඉහළ සුව වීමේ ප්‍රගතියක් ලබා ගත හැකි බව පර්යේෂණ මගින් තහවුරු කොට ඇත.
ආයුර්වේද හා නව්‍ය ප්‍රතිකාර ක්‍රම එක්ව භාවිතයේ ප්‍රතිඵල ලෙස ඇතැම් අක්ෂි රෝග සඳහා එක් එක් වෛද්‍ය ක්‍රමයන් තනිව ප්‍රතිකාර සිදු කීරීමට වඩා ඉහළ සාර්ථකත්වයක් ලබා දෙන බව විද්‍යාත්මකව පෙන්වා දී ඇත.
ඇසෙහි සුද ඇතිවීම (cataract) නොහොත් කාච රෝග අවස්ථාව සඳහා ආයුර්වේද ප්‍රතිකාර සඳහා කල්තියා යොමු වීමෙන් ශල්‍ය කර්ම වලට යොමු වීම ප්‍රමාද කිරීමේ හැකියාව පවතී.

එබැවින් ආයුර්වේද ප්‍රතිකාර සඳහා යොමු වීම තුළින් ඇස් වල නීරෝගී බව රැක ගැනීමටත්, අක්ෂි රෝග සම්බන්ධ ප්‍රතිකාර සඳහා සුදුසුකම් ලත් ආයුර්වේද විශේෂඥ වෛද්‍යවරයෙක් වෙත ප්‍රතිකාර සඳහා යොමු වීමෙන් ජීවන තත්ත්වය ඉහළ නංවා ගනිමින් ඇස් රෝග හටගැනීම හා වර්ධනය වීම ප්‍රමාද කිරීමටත් හැකියාව ඔබට ලැබෙනු ඇත.

ආයුර්වේද වෛද්‍ය නාලිකා ජයතිලක
BAMS – Colombo (SL)