පළමු කොටස
අපි කවුරුත් ගස් වලට ආසයි, තව ලස්සන මල් වලට ආසයි, එතැනින් එහාට ගිහාම මේවා ලස්සන කරන සත්තුන්ටත් ආසයි. කුරුල්ලෝ, බත්කූරෝ, පාට පාට චූටි කුරුමිණියෝ වගේම අපේ ඇස් දෙක දුවන තවත් කට්ටියක් තමයි මේ සමනල්ලු කියන්නේ.
කවුද මේ සමනල්ලු? ලස්සන ලස්සන පාට තියෙන පියාඹන්න පුලුවන් කෘමියෝ රංචුවක් කිව්වොත් කවුරුත් පිළිගනිවී. ඒත් ඇත්තටම මේ ජීවි කාණ්‌ඩෙට මේ නම ලැබුනේ කොහොමද කියන්න කවදා හරි හිතලා තියෙනවද?
“සමාන නාල දෙකක් ඇති හෙයින් සමනලයා යැයි කියනු ලැබේ”. මොනාද මේ නාල? ඔයාලට සමනලයෙක් ගාවට ලන්වේලා බැලුවොත් මෙයාලගේ ඔලුවට සවි වෙලා තියෙන එක සමාන කූරු දෙකක් පේන්න තියෙයි. සමනල්ලු ගැන කතා කරද්දි අපි මේවාට කියන්නනේ ස්පර්ෂක (Antennae) කියලා. ඉතින් මේ පුංචි දූපතේ ඔය වගේ සමනල්ලු කීයක් නම් ඇත්ද? සිය ගනන් දහස් ගනන් ඈතට පියාඹගෙන යද්දි මේ සමනල්ලු කෙහෙද ඉන්නේ? මෙහෙම පාට වුනේ කොහොමද? මෙයාලගේ නම් මොනාද? වගේ ප්‍රශ්ණ පේලියක් හිතට ගලාගෙන එනවා ඇති. ඒ ප්‍රශ්න වලට පිළිතුරු මේ “සමනලුන්ගේ වත ගොත” එක්ක ඉස්සරහට යද්දි ඔයාලට හමුවෙයි කියලා මම හිතනවා. එහෙනම් අපි සමනල් සවාරිය පටන් ගමු.
ශ්‍රී ලංකාව ඉන්දියන් සාගරයේ පිහිටන නිවර්තන කලාපීය රටක් වන බව අප සැම දන්නා කාරුණකි. මේ දිවයින ඉතා වටිනා කියන සම්පත් රැසකින් සමන්විත සුර පුරයක් යැයි කිවහොත් නිවැරදි. ඒ සම්පත් අතුරින් අපගේ නෙත් දිනාගත් සම්පතක් ලෙස අප අවට සිටින සත්වයින් හැදුන්වන්න පුලුවන්. මේ මාලාවෙන් දිගහරින්න යන්නේ ද ඒවැනි වු අලංකාර දර්ශනයක් ලබාදෙන සමනලුන් පිළිබදවයි. මෙම දිවයිනේ අන්තර් ගත බොහෝ දෑ ඉගෙන ගැනීමේ දි එය පහසු කිරීම සදහා මෙය දේශගුණික කලාප 4 ක ට වෙන් කර දක්වා තිබේ. එනම්, තෙත් කලාපය, අතරමැදි කලාපය, වියලි කලාපය හා ශුෂ්ක කලාපය යි. මේ සියලු කලාප ආවරණය වන පරිදි ශ්‍රී ලංකාවේ දැනට සමනලුන් විශේෂ 248 ක් වාර්ථා වේ. එයිනුත් විශේෂ 32 ක් මේවන විට ලංකාවට ආවේනික වේ.
සමනලුන් ගේ වර්ගීකරණය ගත් කල මොවුන්ගේ ආදි මුතුන් මිත්තන් මෙන්ම මොවන් ද කෘමී වාංශිකයන්ගෙන් පැවතෙන ලෙපි‌ඩෝටෙරා (Lepidoptera) ගොත්‍රයට අයත් සත්ව කාණ්ඩයක්වේ. මොවුන් ගේ අධ්‍යනය පහසු කිරීම සදහාත් ඔබ අප සැමගේ තේරුම් ගැනීම පහසු වීමත්සදහාත් මොවුන් කුල ගනනාවකට වෙන් කර දක්වා ඇත. මේ අතරින් ශ්‍රී ලංකාව තුල කුල වර්ග 6 ක් දැක ගැනීමට හැකිවේ. ඒවා නම් Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae, Lycaenidae, Hesperiidae සහ Riodinidae වේ. මෙසේ සමනලුන් මෙවැනි කුල වලට වෙන් කර ගැනීමට ප්‍රධාන වශයයෙන් බලපා ඇත්තේ මොවුන්ගේ රූපවිද්‍යාත්මක සාධක වේ. ඒ පිළිබදව කතා කලහොත්, Papilionidae කුලයේ දක්නට ලැබෙනුයේ ශරීර ප්‍රමානයෙන් විශාල සමනලුන් වේ. විශාල දිගු පියාපත් හා එහි පිහිටන දිගු වල්ගයක් (tornus tail) ද මොවුන්ට පිහිටයි. ඒ වගේම වර්ණය අතින් ද විශාල පරාසයක වර්ණ සහිත සමනලුන් මෙම කුලයට අයිති වේ.
Pieridae කුලය ගත් විට එහි ප්‍රධාන වශයෙන් ම දැකගත හැක්කේ සුදු හා කහ පැහැති සමනලුන් වේ. මෙම කුලයේ ද සමනලුන් හට ඔවුන්ටම ආවේනික වු ලක්ෂණ රැසක් දක්නට ලැබේ. Lycaenidae කුලයේ අපට දක්නට ලැබෙනුයේ ඉතා කුඩා ප්‍රමාණයේ සමනල්ලු විශේෂ වේ. මොවුන් පියාපත් සලන විට පියාපත් ඇතුලත දීප්තිමත් නිල් වර්ණයක් දිස් වේ.මේ හේතුවෙන් මෙම සමනලුන් Blues යනුවෙන් ද හදුන්වන අතර ලංකාවේ වැඩිම සමනලුන් සංඛ්‍යාවක් සිටින කුලය වශයෙන් හැදින්වීමට හැකිය.
Hesperiidae කුලයේ සිටින සමනලුන් ව්‍යාජ සමනලුන් ලෙස හදුන්වනු ලබයි. මොවුන් පෙනුමෙන් සමනලුන් මෙන් නොපෙනෙන අතර පෙනුම බොහෝ සෙයින් සළඹයිනක් ගේ පෙනුමට සමාන වෙති. නමුත් මොවුන් තුල ඇති යම් යම් ලක්ෂණ හේතුවෙන් මෙම විශේෂය සමනලුන් අතරට පැමිණ ඇත. Riodinidae කුලය. මෙම කුලයේ විශේෂත්වය වනුයේ එක් විශේෂයක් පමනක් මෙරටින් හමු වීමයි. අවසාන වශයෙන් Nymphalidae කුලය, මෙම කුලයේ විවිධ වු සමනලුන් විශාල සංඛාවක් දක්නට ලැබේ. දිවයින තුල හමුවන දෙවනුවට විශාල සමනල වීශේෂ ගනණක් හමුවන කුලය යනුවෙන් හැදින් විය හැක. මෙවැනි විවිධ ලක්ෂණ සහිත සමනලයන් විශේෂ සිය ගණනක් ලංකව පුරා පැතිර සිටින අයුරු අපට දැකගත හැක.
ඉතින් ලංකාවේ අපිට දකින්න ලැබෙන සමනල්ලු මෙන්න මේ විදිහට කුල වලට බෙදලා වෙන් කරලා තියෙනවා. සමනල්ලු කියන්නේ ඇත්තටම හරිම ලස්සන සත්තු කාණ්ඩයක්. එයාලා ගැන දැන ගන්න අපි කවුරුත් වගේ කැමති. මෙයාලගේ කුල ගැන තියෙන තවත් රස කතා එක්ක ඊලඟ කලාපයේ හමුවෙමු.
