Category: Buddhism

25-12-01

Posted on | by Digital My Business

මානසික ගංවතුර (MentalFloods)

සංයුක්ත නිකායෙහි ඔඝ සූත්‍රයේදී බුදුරජාණන්වහන්සේ විසින් ගංවතුර වර්ග හතරක් දේශනා කර තිබේ. ඕඝ යනු ගංවතුරයි. එම ගංවතුර මානසිකය. තවත් අයුරකින් කිවහොත් ජීවිතයයෙහි සතුට සෝදා පාළුවට ලක් කරන අභ්‍යන්තර ප්‍රවාහ හතරකි.

එම හතර නම් කාම ඕඝ, භව ඕඝ, දිට්ඨි ඕඝ සහ අවිජ්ජා ඕඝ යි.

කාම යනු කැමැත්තයි. ජීවිතය තෘප්තිමත් කරන දේ නොලැබීම ඇතැම්විට සිය දිවි හානිකර ගැනීම දක්වා මානසික අවපාතයකට කෙනෙකු ලක්විය හැකිය. එසේම එහි අනෙක් අන්තය වන අසාමාන්‍ය ලෙස සැපයට ගිජුවීමද විනාශකාරී විය හැකිය. එසේ ගිජුවීම කාම ඕඝයයි.

භව යනු නැවත නැවත හට ගැනීමයි. තවත් සරලව කිවහොත් ඉපදී ජීවත්වීමයි. කොපමණ සතුටු වියහැකි දේ තිබුණත් ලැබූ ජීවිතය ගැන සතුටක් නැතිවීම නිසා නොලැබෙන වෙනත් ජීවිතයක් ගැන සමහරු මනෝ ලෝකයක ජීවත් වෙති. එනිසාවෙන්ම ඔහුන් පැවැත්ම ගැන අවපාතයකට ලක්වෙයි. ඒ භව ඕඝයයි.

දිට්ඨි යනු දැකීම හෙවත් මතවාද ය. සතුටින් ජීවත්වීමට ඕනෑ තරම් අවස්ථා තිබුණද සමහරු ආගමික, දේශපාලනික ආදි මතවාදවල අන්තගාමීව එල්ලී සිටිති. එනිසාම ඔවුනට ලැබීමට වඩා නොලැබීම බහුලය. දිට්ඨි වැරදුන තැන සියල්ල වැරදී යා හැකිය. එනිසාය ආර්‍ය අෂ්ඨාංගික මාර්ගය හෙවත් පරම සතුට වන නිර්වාණයට දිවෙන මග මුල්ම පියවර සම්මා දිට්ඨි හෙවත් නිවැරදි දැකීම වන්නේ. ‘මගේ ආගම, මගේ මතය, මා කියන දේ පමණක් නිවැරදියි‘ ආදි වශයෙන් ආත්ම මහත්‍යතාවෙන් (self-importance) සමහරු පෙළෙති. ඒ දිට්ඨියෙහි ප්‍රතිඵලයයි. දිට්ඨි නිසා තම දරුවන්, බිරිඳ, සැමියා නිකරුණේ අහිමි කරගත් අය බොහෝ සිටිති.

අවිජ්ජා යනු අඳුරේ අතපත ගෑමයි. එනම් දරුණු ලෙස මුලාවට ලක්වීමයි. මෙය ඉතාම නිහඬ මානසික ගංවතුර යි. ඒ එය සියුම් නිසාය. විජ්ජා (විද්‍යා) යනු දැනීමයි. නොදැනීම අවිජ්ජා (අවිද්‍යා) වේ. පෙර කී ගංවතුර වර්ග තුනට මේ අවිජ්ජා ගංවතුර නිහඬව ශක්තිය ලබා දේ. ඉහත ගංවතුර ත්‍රිත්වය ගැන කෙනෙකුට හැඟීමක් ලැබුණද මේ ගංවතුරට හසුවූ අය තමන් විනාශයට යන බව පිළිබඳව හැඟීම් මාත්‍රාවක්වත් නොලබති.

නූතන විද්‍යාව හා තාක්ෂණය අපට බොහෝ සැපදායක දේ මවා තිබේ. එහෙත් එයින් මිනිසාගේ සතුටට හේතුවන සරල දිවි පැවැත්ම හානියට පත්කර තිබේ. තම සීමාවන් දැනගැනීම සහ ඉහළ ඉලක්කයන් පසුපස හඹායන අතරතුර ලද දෙයින් සතුටුවීමද විශේෂයෙන්ම තම මානසික සෞඛ්‍යය වෙනුවෙන් දවසකට අඩුම තරමේ විනාඩි විස්සක් හෝ සති භාවනාවෙහි යෙදීම ඕඝයන්හි ස්වභාවය සහ ඒවායින් බේරීම පිළිබඳව ආධ්‍යාත්මික අවබෝධයක් අප තුළින්ම ඇතිවේ.

බුදුරජාණන්වහන්සේ ඔබට මග පෙන්වා තිබේ. එහි ගමන් කිරීම හෝ නොකිරීම ඔබ සතුය.

 

– ආචාර්ය දේදුනුපිටියේ උපනන්ද හිමි, සාකල්‍ය මනෝචිකිත්සා උපදේශක

25-11-03

Posted on | by Digital My Business

වෙනස්වීමේ විද්‍යාව (science of change)

බුද්ධ දේශනාව අනුව වෙනස්වීමේ විද්‍යාව ‘අනිච්ච‘ නම් වේ. ථේරවාද බෞද්ධ ධර්මයේ ‘අනිච්ච‘ යනු අස්ථාවරතාවය, “අනිත්‍යතාවය” ලෙස හැඳින්වෙන “ත්‍රිලක්ෂණ” තුනෙන් එකකි (අනිච්ච, දුක්ඛ, අනත්ත). අනිච්ච යන නම් ලෝකයේ සියලු දෙයින්ම නිරන්තරයෙන් වෙනස්වීම සිදුවන බවය. ඔබගේ හැඟීම්, හිතවත්කම්, ශරීරය හෝ කිසිවක් සදාකාලිකව එකම ආකාරයෙන් පවතින්නේ නැත. එබැවින් ඒවා ස්ථාවරය ලෙස බැඳී සිටීම නිසා අසතුට හා දුක පමණක් උපදවයි.

බුදුරජාණන් වහන්සේ මෙම සත්‍යය උපදේශනය කර ඇත්තේ සියලු ඇතිවන සියළු දේ කාලයක් පවතින අතර පසුව නවතින බව පෙන්වීමටය. එම පැවතීම යනු ද අඛණ්ඩ වෙනස්වීමයි (existence is constant change). බුද්ධ දේශනාව අනුව, මෙය දාර්ශනික අදහසක් පමණක් නොව, ඔබටම මෙහිදී ඔබගේම ශරීරය හා සිත තුළ නිරීක්ෂණය කළ හැකි සජීව අත්දැකීමකි.

දෛනික උදාහරණ:
ඔබේ ප්‍රියතම පාවහන් හෝ ඇඳුම සදා පරණ නොවී තබා ගැනීමට උත්සාහ කළද එය වෙනස් වීමයි සිදු වන්නේ. යම් දෙයක වෙනස්වීම ආරම්භ වන්නේ එය හටගත් මොහොතේදීමය.
ඔබ නව ජංගම දුරකථනයක් ලබාගැනීමේ සතුට ටික දිනකින් මැකී යයි.
සියළුම මනෝභාව අද “cool” යැයි හැඟුනද හෙට “cringe” බවට පත්වේ.
මෙයයි අනිච්ච — කිසිවක් එකම තත්ත්වයෙන් පවතින්නේ නැත යන සත්‍යයයි.

විද්‍යාත්මක සමානතා තුළින්ද මේ ගැන බලමු.
1. භෞතික විද්‍යාව (physics)– ඔබ වාඩීවී අසුන “ස්ථිර” දෙයක් නොවේ. එහි අණු නිරන්තරයෙන් සංචලනය වේ. එබැවින් එම “ස්ථාවර” යැයි සිතෙන වස්තුව පවත්නා තුරුම චලනයක පවතී. එම චලනය අනිච්ච ස්වභාවයයි. ස්ථාවර බව යනු මනෝකල්පිතයක් බවට සාක්ෂියකි.
2. ජෛව විද්‍යාව (biology) –
ඔබේ සම සති කිහිපයකට එක වරක් සම්පූර්ණයෙන්ම අලුත් වේ. දිනපතා මිලියන ගණනක් ශෛල මිය යයි. අලුත් ශෛල උත්පන්න වේ. ගතවූ වසරක සිටි “ඔබ” අද සිටින “ඔබ” නොවේ.
3. තාරකා විද්‍යාව (astronomy)–
තාරකා සදාකාලික ලෙස පෙනුනත්, ඒවා උපදියි, දැල්වෙයි, අවසානයේ විනාශ වෙයි. එබැවින් මුළු විශ්වයම අනිච්ච ගැන දේශනාවක් ලෙස පවතී.
4. තාක්ෂණය (technology)–
ඔබේ දුරකථනය ගැන සිතන්න: යෙදුම් නිතර යාවත්කාලීන වේ. බැටරි කෙටි කාලයකින් අඩුවෙයි. ඊයේ ‘නවතම‘ තාක්ෂණය අද ‘පැරණි‘ තාක්ෂණයකි. තාක්ෂණයම අනිත්‍යතාවය ඉතා වේගයෙන් පෙන්වයි.

මෙයයි බුදුරජාණන් වහන්සේ ඉගැන්වූ අනිච්ච — සියල්ල වෙනස්වීමේ සත්‍යයයි.

අනිච්ච ස්වභාවයට මුහුණ දෙන්නේ කෙසේද? ඒ අවබෝධය තුළින් විඳීම තුළිනි. ලොව බොහෝ අය විඳීම වෙනුවට විඳවන්නේ අනිච්ච හෙවත් වෙනස්වීමේ විද්‍යාව නොදන්නා නිසාය.

ඉලක්ක හඹා ගොස් සාර්ථක කරගෙන විඳින්න. එහෙත් සියල්ල වෙනස් වෙන බව සිතේ තබාගන්න. එවිට ඔබට කඳුළු වෙනුවට සිනාව ඇතිවේ.


– ආචාර්ය දේදුනුපිටියේ උපනන්ද හිමි, සාකල්‍ය මනෝචිකිත්සා උපදේශක

25-Oct-02

Posted on | by Digital My Business

මානසික ශක්‍යතා හත (The Seven Inner Strengths)

වරක් බුදුරජාණන්වහන්සේගෙන් කෙනෙක් ප්‍රශ්නයක් ඇසීය. එනම් විශ්වයේ බලවත්ම ශක්තිය කුමක්ද යන්නයි. උන්වහන්සේගේ ක්ෂණික පිළිතුර වූයේ මනස යන්නයි. විශ්වයේ ශ්‍රේෂ්ඨතම තත්ත්වය වන බුද්ධත්වය ද මනසේ ශක්තිය තුළින් ලබන්නකි. මිනිසුන් වන අපට ආගමික සංස්කෘතික වාර්ගික වෙනස්කම් කුමක් වුනත් මනසේ ශක්තිය ශක්‍යතා හතක් ලෙස අංගුත්තර නිකායේ සත්තක නිපාතයේදි උන්වහන්සේ විසින් උගන්වා තිබේ. එම හත එකින් එක ගෙන බලමු.

1. විශ්වාසය (confidence): අප මේ ශක්තිය ගැන හොඳම උදාහරණය ලෙස ගන්නේ බුදුරජාණන්වහන්සේ ය. විශ්වයේ ඉහළම සහ දෙවියන්ගේ වන්දනාවට පාත්‍ර වූ ආධ්‍යාත්මික තනතුර වන බුද්ධත්ත්වය උන්වහන්සේ ලබාගත්තේ මේ ශක්තිය මුල් කරගෙනය. තමන් විසින් තමාව විශ්වාස කළ යුතුයි. බුද්ධං සරණං ගච්ඡාමි කියා අප උන්වහන්සේව අනුගමනය කරන්නේ උන්වහන්සේ විශ්වාසයේ ආදර්ශය (role model of confidence) නිසාය.
2. වීර්‍යය (energy): මේ ශක්‍යතාව ජීවිතයේ ගැටළු හැල හැප්පීම්වලට මුහුණදීමට අප පුහුණු කරයි. සියල්ල කර්මයෙන් සිදුවේය යන දෛවවාදය (fatalism) ප්‍රතික්ෂේප කරන බුදුරජාණන්වහන්සේ විසින් කර්මය සැබෑ බලවේගයක් වුවත් එයට ප්‍රතිවිරුද්ධ නැගී සිටීමේ ශක්‍යතාව ලෙස මෙය දක්වා තිබේ. මෙම ශක්‍යතාව ආරම්භ වීර්‍යය (startup energy) සහ උට්ඨාන වීර්‍යය (reinforcement energy) ලෙස පියවර දෙකකින් යුක්තය. මුල් පියවර එක සිතින්ම උපරිම කැපවීමෙන් යමක් ආරම්භ කිරීම සඳහා ය. දෙවෙනි පියවර ඉලක්කය සපිරෙන තුරු වරින් වර ක්‍රියාවලිය ශක්තිමත් කිරීම සඳහාය.
3. හෘද සාක්ෂිය (conscience): මෙය කෙනෙකුට වැරදි කිරීම සඳහා ලැජ්ජාව ඇති කරයි. ආත්ම ගෞරවය රැක ගැනීමට වංචා දූෂණ පිටු දැකීමට මෙම ශක්‍යතාව පිටුබලයක් වෙයි. කොතරම් වාසි තනතුරු ලැබුණද තම චරිතය පාවාදීම මේ ශක්‍යතාව ඇති අය අතින් සිදු නොවේ.
4. අන්තරාය දැකීම (caution): මේ ශක්‍යතාව ඇති අය වැරදි කිරීමට බිය වේ. යමක් කිරීමට පෙර කීපවරක්ම සිතා බලයි. යම් ක්‍රියාවක සුන්දර යැයි පෙනෙන ප්‍රතිඵලයක ඇති සැඟවුනු අනතුර තේරුම් ගනියි. මෙය සහ තුන්වෙනි ශක්‍යතාව නිවුන් ශක්‍යතා ය. දෙකම එකවර භාවිත කිරීම නිසැක ප්‍රතිඵල ගෙන දෙයි.
5. සිහිය (mindfulness): මෙයින් ලැබෙන ප්‍රතිඵලය ඉතා විශාලය. කොතරම් කාර්‍යබහුල වුවද සිදුකරන හැම ක්‍රියාවක් ගැනම අවධානයෙන් සිටීමට මෙය උපකාරී වේ. අතිශය අවිවේකී කාර්‍යබහුල ජීවන රටාවක් ඇති වර්තමානයේ මේ ශක්‍යතාව ඉතා ජනප්‍රිය මෙන්ම ධනෝත්පාදක ආයෝජනයක් ලෙස මෙ ශක්‍යතාව විවිධ සංවිධාන සහ ආයතන මගින් market කරනු ලබන්නේ ඒ නිසාය. සෑම මොහොතකම කල්පනාකාරීව ක්‍රියා කිරීමට මෙය උපකාරි වේ.
6. සංසුන්බව (calm): මෙය සහ පස්වෙනි ශක්‍යතාව නිවුන් වේ. බෝම්බයක් නිෂ්ක්‍රීය කරන විශේෂඥයෙකු මෙන් ඉතා සංයමයෙන් කටයුතු කිරීමට මෙය උපකාර වේ. අර්බුද විසඳීමේ (conflict resolution) කාර්‍යයේදී මේ ශක්‍යතාව මහත් සම්පතකි. මේ ශක්‍යතාව ඇති අය නොසැලෙයි.
7. ප්‍රඥාව (wisdom): මෙය විෂයානුබද්ධ දැනුමට වඩා ඉතා උසස් දැනුමයි. ඥාන (knowledge) යනු විෂයානුබද්ධ දැනුමයි. ප්‍රඥා යනු යමක් දෙස පක්ෂග්‍රාහී නොවී යථාර්ථය දැකීමේ ශක්‍යතාව යි. මෙය ඉංග්‍රීසියෙන් unbiased vision of reality ය.
අකාලික මනෝවිද්‍යාවක් වන බුද්ධ ධර්මයෙහි ඉගැන්වෙන මෙම ශක්‍යතා හත පොදුවේ මානව වර්ගයෙහි සාමාජික වන අපට ආලෝකමත් සහ අවුල් වියවුල්වලින් තොර ජීවිතයක් ගත කිරීමට උපකාරි වේ. බුදුසරණයි!

ආචාර්ය දේදුනුපිටියේ උපනන්ද හිමි
සාකල්‍ය මනෝවිද්‍යා උපදේශක

25-Sep-03

Posted on | by Digital My Business

සමූහ ගතිවිධි (group dynamics)

මෙවර පිටුව වෙන්වන්නේ සමූහ ගතිවිධි (group dynamics) පිළිබඳ විග්‍රහයකට ය. සමූහ ගතිවිධි යනු පුද්ගල ආශ්‍රයේදී ඇඟෑලුම් පවත්වන රටා, හැසිරීම සහ මනස ක්‍රියාත්මක වන අයුරු (patterns of interaction, behavior, and psychological processes) විධි ය. (මෙම ලිපියේ මෙතැන් සිට පහසුව සහ ඉඩකඩ සඳහා group dynamics GD ලෙස භාවිත කරමු).

GD පිලිබඳ අවබෝධය අපේ සමාජයීය ජීවිතයට අත්‍යවශ්‍ය ය. අංගුත්තර නිකායේ චතුක්ක නිපාතයේ පඨම කෝධගරු සූත්‍රයේදී GD වර්ග (types) බුදුරජාණන්වහන්සේ අපට උගන්වා තිබේ. එනම් කෝධගරු (anger-respecting), මක්ඛගරු (contempt-respecting), ලාභගරු (gain-respecting) සහ සක්කගරු (honour-respecting) ය. මෙම වර්ග හතරට අයත් අය වටිනාකම (value) දෙන්නේ, සැබෑ නායකත්වය, සැබෑ පෞරුෂය ලෙස සිතන්නේ ඒ කෝධ, මක්ඛ, ලාභ සහ සක්ක යන දුර්ගුණ ය. එසේම අපට තිබිය යුතු GD වර්ගය ද මෙම සූත්‍රයේදී උගන්වා තිබේ. එනම් සද්ධම්මගරු (Dhamma-respecting) ය. දැන් ඒ එක් එක් GD දෙස බලමු.

කෝධගරු අය අය තම තරහව, ක්‍රෝධය සළකන්නේ වටිනාම ගුණය ලෙස. ‘මගේ හැටි එහෙම තමයි, කුණුහරුපයෙන් හොඳට කියලා දෙන්නේ‘ යනුවෙන් පුරසාරම් දොඩයි. ඔවුන්ගේ සමාජ සම්බන්ධතා නිර්ණායකය (criterion of interaction) ක්‍රෝධය යි. ක්‍රෝධගරු අයට අනුන් ආශ්‍රය දුෂ්කරය.

මක්ඛගරු අය අනුන්ගෙන් අනුන්ගේ ප්‍රයෝජන ගනියි. තමන්ගේ අරමුණ ඉටුවූ පසුව උදව් කළ අයට නිගා කිරීම සහ අමතක කිරීම මේ වර්ගයේ ස්වභාවය යි. මේ වර්ගය සටකපටය. අනුන්ට උගුල් ඇද හෝ තම අරමුණ ට යයි.

ලාභගරු අය තමන්ට මිලියන ගණනින් තිබුණද අනුන්ගේ සතය ඩැහැ ගනියි. ඔවුන්ට ලැජ්ජා (moral shame) සහ භය (moral fear) නැති තරම් ය. චාටුවෙන් අනුන්ගෙන් කඩා වඩා ගැනීම මේ වර්ගයේ ගතිය යි.

සක්කගරු අය නිතර ගර්වය (glory) සොයා යයි. මේ වර්ගය ලෙහෙසියෙන්ම ගර්වයෙන් මත්වීමට (infatuate) පත් වේ. සුදුසුකම් නැතත් මුල්තැන බලාපොරොත්තු වෙයි. ගර්වය වෙනුවෙන් වියදම් ද කරයි.

ඉහළ වර්ග හතරේ අයට දීර්ඝකාලීනව සමාජ ආශ්‍රය දුෂ්කරය. ඔවුන් නිසා පිටස්තරයන් පමණක් නොව පවුලේ අයද අපහසුතාවට ගර්හාවට ලක් වේ.

සද්ධම්මගරු GD වර්ගය විශ්වීය (universal) වර්ගයයි. මෙහිදී සද්ධම්මගරු වීමට බෞද්ධ වීමට අවශ්‍ය නොවේ. අවශ්‍ය වන්නේ සවන්දීම (listening), අනුන්ට ගරු කිරීම (respecting others) සහ අනුන්ගෙන් ලැබෙන උදව් ඇගයීම (being appreciative of help from others) ය. කෙටියෙන් කිවහොත් සද්ධම්මගරු අය ආධ්‍යාත්මික ය. බුද්ධ දේශනාව ආධ්‍යාත්මික මිස ආගමික නොවේ. ලෝකය කාටත් උරුමය යන විශ්වාසය සද්ධම්මගරු අය සතු මහා ගුණාංගකි. ගැටෙනවාට වඩා තම ආත්ම ගෞරවය රැකගෙන නොගැලපෙන අයගෙන් ඉවත්වීම සද්ධම්මගරු අයගේ රටාවය.

සද්ධම්මගරු ඔබ සෙසු වර්ගයන් නිසා පීඩාවට වේදනාවට දුකට පත්වී නම් හැකි තරම් නොකඩවා ලෝකයට උපකාරි වෙන්න. එහෙත් සීමාවන් දැනගන්න. තෙරුවන් සරණයි!

ආචාර්‍ය දේදුනුපිටියේ උපනන්ද හිමි

25-Aug-04

Posted on | by Digital My Business

පරිසදූසන සහ පරිසසෝභන

අප සාමාජිකත්වය දරණ සමිති සමාගම් ආගමික ස්ථාන තිබේ. එවන් ස්ථානවලදී අපට අප්පිරියාව ඇති කරන එක් පුද්ගලයෙක් නිසා මුළු ස්ථානයම අපට එපා වේ. එසේම අපට සතුට ඇති කරන එක් පුද්ගලයෙක් නිසා එම ස්ථානය කෙරෙහි අපට තව තවත් බැඳීමක් ඇතිවේ. අංගුත්තර නිකායේ පරිසසෝභන සූත්‍රයේදී එසේ අප්පිරියාව ඇති කරවන පුද්ගලයා ‘පරිසදූසන‘ ලෙසද සතුට ඇති කරවන පුද්ගලයා ‘පරිසසෝභන‘ ලෙසද බුදුරජාණන්වහන්සේ විසින් හඳුන්වා තිබේ. මෙහි ‘පරිස‘ යනු අප සම්බන්ධ වී සිටින සමාජ ඒකක හෙවත් social units ය. එය පංසල, ආගමික ස්ථානය, ඇසෙම්බ්ලි, ක්ලබ්, ආයතනය ආදී ඕනෑම සමාජ ඒකකයක් විය හැකිය. පරිස යන්නෙහි මූලික තේරුම group හෝ assembly ය.

‘දූසන‘ යනු ‘දූෂණ‘ හෙවත් corrupt ය. අප සම්බන්ධ සමාජ ඒකකය දහස් ගණනක් සාමාජිකයන්ගෙන් යුක්ත වුනත් එක් ‘පරිසදූසන‘ පුද්ගලයෙක් (one who corrupts the assembly) නිසා කවුරුත් කරදරයට පත්විය හැකිය, ආයතනය පිරිහීමට ලක්විය හැකිය. පරිසදූසන පුද්ගලයාගේ ප්‍රධාන දුර්ගුණ දෙකකි. පළමුවැන්න දුස්සීල හෙවත් සදාචාරය අඩුබවය (lacking moral virtue). දෙවැන්න පාපධම්ම හෙවත් නිතර අකටයුතුකම් හි යෙදීමය (engaging in unwholesome actions). එවැන්නෙක් නිසා ආයතනයෙහි ගෞරවය (integrity), කීර්තිය (reputation) සහ ආධ්‍යාත්මික ශක්තිය (spiritual strength) හානියට පත්වේ. එවැන්නා හොඳ අයද වරදට පොළඹවයි. ‘අනේ ඒ මනුස්සයා නිසා හැමදේම විනාසයි‘ යනුවෙන් පරිසදූසන අය ගැන සමාජයේ කතා වෙනු ඔබ අසා තිබෙන්නට පුළුවන. ඔබේ සමාජ ඒකකය තුළ එවැන්නන් නිසා ඇතිවූ හානිය ගැන ඔබ දන්නවා විය හැකිය. පරිසදූසකයා රහස්‍ය (clandestine) ලෙස කල්ලියක් හදාගෙන ආයතනය විනාශ කරයි.

සෝභන යනු ශෝභන හෙවත් adorning ය. පරිසසෝභන පුද්ගලයා ආයතනය තම හැකියා සහ කුසලතා තුළින් ආයතනය සරසයි, බබුලුවයි. ඒ පුද්ගලයා සතු ප්‍රධාන යහගුණ දෙකකි. පළමුවැන්න සිල්වත්බවය (endowed with moral virtue). ඔහු හෝ ඇය අනෙක් අයද යහමඟට ගනියි. ‘අනේ එයා ගියාට පස්සේ ආයතනය වැටුනා, පහන නිවුනා වගේ‘ යනුවෙන් පරිසසෝභන අය ගැන සමාජයේ කතා වෙනු ඔබ අසා තිබෙන්නට පුළුවන. එවන් කෙනෙකු නිසා ආයතනයක ගෞරවය, කීර්තිය සහ ආධ්‍යාත්මික ශක්තිය ආරක්ෂා වේ, තවත් වැඩිවේ. එවැන් අයෙකුගේ අහිමිවීම ගැන වේදනාකාරී අත්දැකීම ඔබට තිබෙන්නට පුළුවන. ඇතැම්විට ඔබ ඒ පරිසසෝභන පුද්ගලයාය.

පරිසදූසන අය පිළිකාවකි. එවැන්නන් ඉවත් කළ යුතුය. පරිසසෝභන අය ආලෝකයකි. ඒ ආලෝකය රැකගත් යුතුය. ඔබ පරිසසෝභන ලෙස සේවය කරද්දි ඊට බාධක ඇතිවුනොත් නිහඬව ඉවත්වී තවත් තැනකට උපකාර කරන්න. ඔබේ ආලෝකය අවශ්‍ය බොහෝ තැන තව ලෝකයේ තිබේ.

ආචාර්ය දේදුනුපිටියේ උපනන්ද හිමි

25-July-02

Posted on | by Digital My Business

රස්තියාදුවෙන් කරදරේ වැටීම

මෙවර ලිපිය වෙන්වන්නේ රස්තියාදුව පිළිබඳව ධර්මානුකූල විග්‍රහයක් සඳහාය. රස්තියාදුව ඉංග්‍රීසියෙන් loitering, hanging out හෝ idling ය. ඒ සඳහා වන පාලි බෞද්ධ වචනය සමජ්ජාභිචරණයයි. සමජ්ජ යනු විනෝදය ගෙනෙන විවිධ අවස්ථා හෙවත් festive events ය. අභිචරණ යනු එවන් දේ තුළ බොහෝ, අනවශ්‍ය ලෙස යෙදීමයි. බුදුරජාණන්වහන්සේ විසින් අනවශ්‍ය වේලාවේදී අනවශ්‍ය තැන්වල ගැවසීම නිසා කිසිදා වරදක් නොකළ අය නිකරුණේ කරදරේ වැටෙන අයුරු දේශනා කර තිබේ.

වයස් භේදයකින් තොරව බොහෝ අය සමජ්ජාභිචරණය නිසා කරදරේ වැටෙන අවස්ථාව බොහෝය. මෙහිදී මා අවධානය යොමු කරන්නේ යොවුන් ප්‍රජාව කෙරෙහිය. ඉන්ද්‍රියයන් පිණවීමේදී හෙවත් කාමච්ඡන්දයේදී කෙනෙකු කරදරයට පත්වීමට ගතවන්නේ මොහොතකි. අමෙරිකාව ඇතුළු රටවල් ගණනාවක යොවුන් වරදකරුවන් සඳහා වන මනෝඋපදේශන සැසිවලදී නිකරුණේ නීතිය ඉදිරියේ වරදකරුවන් වී ජීවිතය අඳුරු කරගත් ළමයින් සහ තරුණ තරුණියන් හමුවී තිබේ. ඔවුන්ගෙන් කවුරුත් හැඬූ කඳුළින් පැවසුවේ සුළු සතුටක් නිසා ජීවිතය අඳුරු කරගත් අයුරුය. සමවයස්කාරයන්ගෙන් එන පීඩනය (peer pressure) ඔවුන්ගේ සමජ්ජාභිචරණ අවුලට ප්‍රධාන හේතුවකි. වැරදි දේට පොළඹවන යාළුවන් ධර්මයෙහි හැඳින්වෙන්නේ අපායසහාය හෙවත් hellbent යාළුවන් ලෙසය.

පෙර කී පරිදි සමාජ මාධ්‍ය හෙවත් මාර්ගගත සමජ්ජාභිචරණය යොවුන් ජනතාව බිලිගත් පිළිකාවකි. භෞතිකව මෙන්ම මාර්ගගතව (online) සමජ්ජාභිචරණය නිසා සියදිවි නසාගත් යොවුන් අය වෙති. වික්ඛිත්ත චිත්ත හෙවත් distracted state of mind නිසා ඕනෑම කෙනෙකු තම විනාශය ළඟා කරගන්නා අයුරු සංයුත්ත නිකායේදී බුදුරජාණන්වහන්සේ දේශනා කර තිබේ. ඒ තුළින් වරදට පෙළඹෙන අය ගෙවන මානසික වන්දිය හෙවත් psychological toll ගැන අනතුරු අඟවා තිබේ.

යෞවන යෞවනියන් අසාමාන්‍ය ආත්ම විශ්වාසයෙන් යුතු වීම (overly self-confident) සහ මාන්නය නිසා තම පිරිහීම ළඟාකර ගැනීමේ ගතිය (hubristic) ඔවුන්ගේ පොදු ලක්ෂණ වන අතර එය යොබ්බන මද හෙවත් youthful infatuation ලෙස ධර්මයේ සඳහන් වේ. ළමා තරුණ වයසේ විනෝදය තිබියයුතු දෙයකි. මහළු වී දත් හැලුනු පසු මොන විනෝදයක් ද! එහෙත් සීමාව දැනගත යුතුය. සමජ්ජ සහ එහි ක්‍රමානුකූලව යෙදීම හෙවත් චරණය විය යුතුය. ප්‍රශ්න ඇතිවන්නේ අභිචරණය හෙවත් සීමාව වේලාව සුදුසු නුසුදුසුබව තේරුම් නොගෙන එහි යෙදීමයි, රස්තියාදුවයි. බොහෝ වැඩිහිටියන්ද මාර්ගගත සමජ්ජාභිචරණයට ඇබ්බැහි සිටින යුගයක දරුවන් කෙරෙහි මහත් අවධානයෙන් සිටීම වැඩිහිටියන්ගේ වගකීමයි.

ආචාර්‍ය දේදුනුපිටියේ උපනන්ද හිමි
සාකල්‍ය මනෝවිද්‍යා උපදේශක

25-June-16

Posted on | by Digital My Business

තිරිසන් සතුට (schadenfreude)

මෙවර මේ ගැන ලියන්නට හිතුවේ ඔබේ විපතේදී ඔබව සොයා එන සියල්ලන්ම ඔබේ මිතුරන් නොවන බව පැහැදිලි කිරීමටය. ඔබ කරදරයකට පත්වූ විට හෝ යමක් ලබාගැනීමට අසමත්වූ ඔබ වෙනුවෙන් දුක් වෙන අය දෙවර්ගයකි. ඒ අතරින් අයෙකුගේ කඳුළු අවංක වන අතර තවෙකෙකුගේ කඳුළු ඔබේ වැටීම නිසා වන සතුටු කඳුළු ය. ඒ කඳුළු ඔබේ වැටීම නිසා ඔවුන් තුළ ඇතිවූ සතුට නිසාය. එයට තනිවචනයකින් සාර්ථකව ප්‍රකාශ කිරීම සඳහා ඉංග්‍රීසියෙහි ද භාවිත වන්නේ “ශෝඩන්ෆ්‍රොඉඩ” නම් ජර්මන් වචනයයි. එහි තේරුම නම් කෙනෙකුගේ වැටීම නිසා තවෙකෙකු තුළ ඇතිවන ප්‍රීතියයි (taking delight in another’s downfall). සිංහලෙන් ඒ සඳහා හොඳම වචනය ‘තිරිසන් සතුට‘ ය. 

දැන් එම තිරිසන් සතුටෙහි ස්වභාවය විග්‍රහ කරනු. බුද්ධ ධර්මය තුළ මේ සඳහා භාවිත වචන කීපයකි. ඒ අතරින් “ඉස්සා” හෙවත් ඊර්ෂ්‍යාව (jealousy) ප්‍රධාන ය. ඊර්ෂ්‍යාව ඇති අයට ඔබේ සාර්ථකත්වය ගැන ඇත්තේ පුදුම වේදනාවකි. ඔබට යම් විපතක් වූ විට එවන් අය කොතරම් සතුටුවන්නේ ද කිවහොත් ඔබ හමුවීමට තෑගි ද රැගෙන ඒමට පෙළඹේ. ඔබේ සාර්ථකත්වය නිසා ඔවුන්ට ඇති වේදනාව නිසා ඔවුන් සිටින්නේ ඔබේ විනාශය ප්‍රාර්ථනා කරමින්ය. එය ධර්මයෙහි හැඳින්වෙන්නේ ව්‍යාපාද (ill-will) ලෙසය. 

 

මේ තිරිසන් සතුට කොතරම් හානිදායකද කිවහොත් එය පරාජය කිරීමට දිව්‍යමය මානසිකත්වයක් අවශ්‍ය වේ. එය මුදිතා හෙවත් අනුන්ගේ දියුණුවේදි සතුටුවීම (altruism) යි. එය සතර බ්‍රහ්මවිහාරවලින් (the four principles of divine life) එකකි. මෛත්‍රීය, කරුණාව සහ උපේක්ෂාව යන සෙසු බ්‍රහ්මවිහාරවලට සාපේක්ෂව බැලීමේදී සමාජ සත්ත්වයන් වන මිනිසුන්ට මුදිතාව පුරුදු කිරීම වඩා දුෂ්කර ය. නොදැනීම ඔබට ද මොහොතකට ශෝඩන්ෆ්‍රොඉඩ ඇතිවිය හැකිය. මොහොතකට හෝ එය ඇති වුවහොත් ඔබ දිව්‍යමය තත්ත්වයෙන් පිරිහී තිරිසන් තත්ත්වයට වැටේ. ඔබේ වැටීම ගැන යමෙකුට තිරිසන් සතුටක් ඇතිවී ඇතිබව හැඟුනොත් මෙත් සිතින් ඔවුන්ගෙන් ඈත්වීම මැනවි. 

 

බොහෝ මව්පියන්ට ආදරයේ වේශයෙන් ශෝඩන්ෆ්‍රොඉඩ ඇතිවේ. එය පාසැල් සහ දහම් පාසැල් තරඟ සංදර්ශන ආදියේදි මම දැක ඇත්තෙමි. තම දරුවාට වඩා දක්ෂ දරුවෙකුගේ රංගනයේදී සුළු අතපසුවීමක් දුටුවිට එම දරුවා හමුවී දුක ප්‍රකාශ කරයි. ඒ දුකක් නොව සතුටකි. පෙර වතාවකදී රංගනය අතිසාර්ථකව කළ විට ඒ සුබපැතුම් නොලැබිණ. මුදිතාවෙන් පිරුණු ළමා ලෝකයද කෙලෙසන්නේ වැඩිහිටියන් විසිනි.

 

ඔබ මුදිතාව වඩන්න. එහෙත් ඔබ වෙනුවෙන් කඳුළු සළන්නන් ගැන පරිස්සමෙන් ඉන්න.

 

– ආචාර්ය දේදුනුපිටියේ උපනන්ද හිමි

25-May-04

Posted on | by Digital My Business

සුන්දර ජීවිතයක් සඳහා නිර්ණායක ත්‍රිත්වයක්:

ධම්මපදය බුද්ධ දේශනාවන්ගෙන් සමන්විත මනරම් ග්‍රන්ථයක් වන අතර, එය සුන්දර ජීවිතයකට මග පෙන්වයි. ධම්මපදයේ 224 වන ගාථාව තුළින් සුන්දර ජීවිතයක් සඳහා මූලික නිර්ණායක ත්‍රිත්වයක් දක්වයි:

“සච්චං භණේ, න කුජ්ඣෙය්‍ය, දජ්ජා අප්පම්පි යාචිතො;
ඒතෙහි තීහි ඨානෙහි, ගච්ඡේ දේවාන සන්තිකෙ.”

“සත්‍යය පවසන්න. තරහවට ඉඩ නොදෙන්න. ඉල්ලූ විට සුළු දෙයක් වුවත් දෙන්න. මේ ත්‍රිත්වය හරහා, දෙවියන් වෙසෙන ලෝකයකට ඔබට යා හැකිය.”

මෙම වාක්‍යය තුළ දැක්වෙන සත්‍යය කතා කිරීම, තරහ නොගැනීම සහ පරිත්‍යාගය යන අංග තුන, නවීන මනෝවිද්‍යාවේත් මූලික මට්ටමේ මානසික සෞඛ්‍යය, සමාජීය හැසිරීම, සහ ආත්ම සංවර්ධනය යන ක්ෂේත්‍රවලට අදාල වේ. දැන් මේ අංග තුන ගැන වෙන වෙනම විමසා බලමු.


1. “සච්චං භණේ” – සත්‍යභාවය සහ ආභ්‍යන්තර ඒකාකාරතාවය

සත්‍යය පවසීම යනු නීතිමය සහ සදාචාරාත්මක අවශ්‍යතාවක් පමණක් නොව මනෝවිද්‍යාත්මකවද අතිශය වැදගත් වේ. Cognitive dissonance (ඥානාත්මක ව්‍යතිරේකය) නමැති න්‍යාය අනුව පුද්ගලයෙකුගේ අභ්‍යන්තර විශ්වාසයන් හා බාහිර හැසිරීම් අතර නොගැලපීමක් පවතින විට, ආතතියක් හා අධෛර්යතාවයක් මතු වේ. බොරුවෙන් ජීවත්වීම කාලයත් සමඟම මානසික ආතතියක් ඇති කරයි.

බුද්ධධර්මයේ, සම්මා වාචා (නිවැරදි වචනය) යනු අෂ්ටාංගික මාර්ගයේ අංගයකි. සත්‍යය පැවසීම යනු පිරිසිදු ජීවිතයකට මග විවෘත කිරීමකි. සත්‍ය වචන සමාජය තුළ විශ්වාසය සහ නීතිගරුකබව ගොඩනඟයි.

මනෝවිද්‍යාත්මක වශයෙන් සත්‍යය පැවසීම ආත්මීය සත්‍යතාවය (self-authenticity) හා ආත්මීය ප්‍රත්‍යක්ෂීකරණය (self-actualization) ඇතිකර මනුෂ්‍යයෙකුගේ ජීවිතයේ ව්‍යාකූලතාවය අවම කර සිතේ සමාධිය වැඩි කරයි.


2. “න කුජ්ඣෙය්‍ය” – තරහව පාලනය සහ මානසික නිදහස

තරහව යනු හැම කෙනෙකුම අත්විඳින, නමුත් පාලනය කල යුතු බලවත් ආවේගයකි. නවීන මනෝවිද්‍යාව අනුව, පාලනය නොකළ ආවේග—විශේෂයෙන්ම තද තරහව—මනෝසික හා ශාරීරික සෞඛ්‍යයට මහත් සේ හානි කරයි. එය අධික රුධිර පීඩනය, හෘදයාබාධ, සහ සමාජික ගැටුම් වලට හේතු වේ.

බුද්ධ දේශනාව අනුව තරහව යනු අකුසල මූල තුනෙන් එකකට අයත් ය. මෙය පාලනය කිරීම සඳහා මෙත්තා (මිත්‍රත්ත්වය) සහ උපේක්ෂාව වර්ධනය කළ යුතුය. එසේ නොකළහොත්, මානසික සෞඛ්‍යය පිරිහෙයි.

Dialectical Behavior Therapy (DBT) (ආචරණ ආවේග විධාන චිකිත්සාව) යන ප්‍රතිකාර ක්‍රමය තුළද තරහව පාලනය යනු ප්‍රධාන අංගයකි. එය න කුජ්ඣෙය්‍ය යන බුදුවදනේ අර්ථය සෘජුවම හුවා දක්වයි.

3. “දජ්ජා අප්පම්පි යාචිතො” – සුළු දානයක් වුවත් දීම සහ ආත්මය හැරීම

දානය හෙවත් දීම යනු බුදු සසුනේ ඉගැන්වෙන මූලික ප්‍රතිපත්තියකි. වටිනා දෙයක් දීම නොව, පිරිසිදු සිතෙන් දීම මෙහි මුල්ම තේමාවයි. ඉතා සුළු දෙයක් වුවත් පිරිසිදු හා අවංක සිතින් දෙන විට මහත් වටිනාකමක් ඇත.

මනෝවිද්‍යාවෙහි prosocial behavior හෙවත් සමාජහිතෛෂී හැසිරීම යන සංකල්පය මෙයට සමාන වේ.

නවීන නියුරෝවිද්‍යාවට අනුවද දානය සතුට ජනනය කරන්නා මෙන්ම brain reward system හෙවත් යම් අරමුණක් මුදුන් පමුණුවා ගැනීමෙන් ලැබෙන සම්මාන දිනාගත්තා යන හැඟීම ගෙන දෙයි. එම නිසා, දානය සිත් සතුට, තෘප්තිය සහ නිකේතන සබඳතාවයක් උදාකරයි.

ඉහත කී නිර්ණායක ත්‍රිත්වය දෛනික ජීවිතයේදී නොවරදාම සුළු වශයෙන් හෝ පුහුණු කිරීම රාත්‍රියෙහි සුවදායක නින්දකට සහ අවදිව සිටියදී ජීවිතය සුන්දරයි යන හැඟීම පහසුවෙන් දැනීමට පිටුබලයක් වේ.

ආචාර්ය දේදුනුපිටියේ උපනන්ද හිමි

 

25-April-02

Posted on | by Digital My Business

ආගම භාවිතයෙන් තමන් බැබලීම

මෙවර ලිපිය වෙන්වන්නේ බුද්ධ දේශනාවේ එන වඤ්චනික ධර්මයක් හෙවත් ප්‍රවණතාවක් (masquerading tendency) වන ශ්‍රද්ධාවේ (religious devotion) නාමයෙන් එන මානය (conceit) විස්තර කිරීමටයි. වංචනික ධර්ම යනු තමන් විසින්ම තමන් රවටා ගැනීමේ ප්‍රවණතා ය. පාලි සූත්‍ර පිටකයේ සුත්‍තනිපාත ග්‍රන්ථයේ මාගන්ධියා සූත්‍රයේ මෙසේ සඳහන් වේ.
“න තේන හෝති ධම්මට්ඨෝ
යේනත්ථං සහසේ නයං
යෝ ච අත්තං අනත්තඤ්ච
උභෝ නිච්ඡෙය්ය පණ්ඩිතෝ
අත්තං ච පටිපජ්ජෙය්ය
ස වේ ධම්මට්ඨෝ‘ති වුච්චති.”

මෙහි තේරුම නම් හුදු දේශනාවෙන්, කතාවෙන් පුදපූජා පිංකම්වලින් කෙනෙකු ධර්මයෙහි නොපිහිටන බවයි, ධර්මකාමී අයෙකු නොවන බවයි. එයට හේතුව බණ ගැන කතා කරන්නේ පිංකම් ආදියෙහි නිරතවන්නේ ශ්‍රද්ධාව නිසා නොව මානය නිසා බවයි. එය දරුණු වඤ්චනික ධර්මයකි. බොහෝ අය තමන් පිංකම් කරන්නේ සැබෑ ශ්‍රද්ධාව නිසා නොව කැපී පෙනීමටය. ඒ මානය නිසාය.
පිංකම් පූජා ආදිය මානයට වාහනයකි (Religious rituals are a vehicle to conceit). මානයෙන් පිංකම් කරන්නන් තුළ ප්‍රධාන චරිත ලක්ෂණ තුනකි.
1. ගෞරවය සහ විශේෂ තත්ත්වයක් බලාපොරොත්තුවෙන් ප්‍රසිද්ධියේ විශාල මුදල් පරිත්‍යාග කරති.
2. වර්ණනා බලාපොරොත්තුවෙන් පිංකම් සහ උත්සවවල මුදුනා වෙති.
3. තමන් රකින සිල්, කරන භාවනා සහ වතාවත් ගැන පම්පෝරි ගසති.
කෙටියෙන් කිවහොත් අරමුණ නම් self-glorification හෙවත් ආත්ම උත්කර්ෂයයි.

ධර්මානුකූලව එහි භයානකබව තුන් ආකාර වේ. එනම් එය ‘මම වැඩ්ඩා‘ හෙවත් ‘අත්ත දිට්ඨි (self-view) තත්ත්වය බලගන්වයි. එය තමන්ද අනුන්ද මුලා කරයි. එය විදර්ශනාව හෙවත් සැබෑ දැකීම (insight) වළක්වයි.

මානයෙන් බැබලෙන එවන් අය සැබෑ ආධ්‍යාත්මික ප්‍රජාවට සහ පංසලට පිළිකාවකි. ඔබට එවන් පිළිකා තත්ත්වයක් තිබේ දැයි ආධ්‍යාත්මික ඉලක්ක සඳහා සැබෑ වුවමනාවක් තිබේ දැයි තමන්ගේ හදවතින් මෙසේ විමසිය යුතුය; “මම පිංකම් කරන්නේ අනිත් අයට පේන්නටද?”

සැබෑ බුද්ධ ශ්‍රාවකයා අත් හැරීම සඳහා පිංකම් කරති. මානයෙන් පිංකම් කරන්නා තාවකාලිකව මානයෙන් බැබලුනද එය බුදුන් ඉදිරියේ කරන පිංකමක් නොව ගොංකමයි. රැවටෙන්නේ තමාමය.

ආචාර්ය දේදුනුපිටියේ උපනන්ද හිමි