Category: Religious

මුනිවත හෙවත් කතා නොකර සිටීම ශ්‍රේෂ්ඨ ප්‍රතිපත්තියකි. එය බුද්ධ ධර්මයෙහි හැඳින්වෙන්නේ ‘මෝනෙය්ය වත/වෘතය (vow of silence) ලෙසය. එය කෙතරම් ශ්‍රේෂ්ඨ ද කිවහොත් සෑම බුදුරජාණන්වහන්සේ නමකගේ ම ශාසනය තුළ මෝනෙය්ය වත තුළින් උන්වහන්සේගෙන් ඒ සඳහා අග තනතුර ලබන භික්ෂූන්වහන්සේ නමක් සිටිති. සුත්තනිපාතයේ නාලක සූත්‍රයෙහි බුදුරජාණන්වහන්සේ මෙසේ මෝනෙය්ය වත මෙසේ විස්තර කරති:

“මොනෙය්‍යං තෙ උපඤ්ඤිස්සං – දුක්කරං දුරභිසම්භවං

හන්ද තෙ නං පවක්ඛාමි – සන්ථම්භස්සු දළ්හො භව”

එහි තේරුම නම් මුනිවත ඉතා දුෂ්කර බව ය. ආධ්‍යාත්මික ප්‍රතිපදාවේදී රහත්බව ලබන තුරුම ‘දළ්හ’ හෙවත් දැඩි (steady) ලෙස ප්‍රතිපත්තිගරුක වීමය. ගෝතම බුද්ධ ශාසනයෙහි මුනිවත අගතැන් ලැබුවේ නාලක මහ රහතන්වහන්සේය. නාලක සූත්‍රය යනු බුදුරජාණන්වහන්සේ විසින් නාලක මහ රහතන්වහන්සේට කළ දේශනාවකි.

ධර්මානුකූලව සහ මනෝවිශ්ලේෂණාත්මකව මුනිවතෙහි පරමාර්ථය කෙලෙස් හෙවත් සිත දූෂණය කරන දෙයින් වැලකීමය. සුත්තනිපාතයෙහි කලහවිවාද සූත්‍රයට අනුව සියළු වාද විවාද භේද ඇති වන්නේ නුසුදුසු කතා නිසාය. නිවන් අවබෝධ නොකළ පුද්ගලයාගේ චින්තනය ආත්මකේන්ද්‍රීය හෙවත් subjective ය. ඒ නිසා හැම දෙයක් ගැනම හිතන්නට පෙළඹෙන්නේ තමන් උසස් තැනක තබාගෙන හෙවත් egocentric ලෙසය. කොතරම් අනතුරු ඇඟවීම ලැබුනද සමහරු කතාවට ගොස් කරදරයට පත්වෙති. බුද්ධ ධර්මයෙහි මුනිවත හැඳින්වෙන්නේ කරදරවලින් වැළකීමේ ශිල්පක්‍රමයක් (trouble prevention technique) ලෙසය. කතා නොකර සිටීම මෙයින් අදහස් නොකෙරේ. කතාව ඵලදායි සංනිවේදන ශිල්පක්‍රම (effective communication techniques) ලෙස භාවිත කළ යුතු අයුරු බුදුරජාණන්වහන්සේ විසින් නොයෙක් තැන දේශනා කර තිබේ.

මෙහිදි සඳහන් කළ යුත්තේ මුනිවත ද බෞද්ධ මනෝ විශ්ලේෂණයට අනුව ඉතා ඵලදායි සංනිවේදන ශිල්පක්‍රමයක් බවයි. කතාවෙන් කළ නොහැකි බොහෝ දේ මුනිවතින් කළ හැකිය. නිශේධාත්මක (pessimistic) සිතුවිලි ඇති අය ඔබව කෙසේ හෝ කතාවට පටලවාගෙන විෂාදය නමැති මඩ වගුරට (quagmire of depression) ඇද දැමීමට උත්සාහ කරති. Egocentric වුවහොත් ඔබ ලෙහෙසියෙන්ම ඒ මඩවගුරට වැටේ. 

Egocentric වීම පෞරුෂයෙහි අත්‍යවශ්‍ය අංගයක් යැයි වරදවා වටහා ගත් අය තමන්ගේ තත්ත්වය උසස් යැයි ඔප්පු කිරීමට කතාවට පැටලෙති. එයින් සිදුවන්නේ පෞරුෂය පිරිහීමය. බොහෝ තැන්වලදී මුනිවත නිසා පෞරුෂය ආරක්ෂා වීම පමණක් නොව එහි වර්ධනයද ඇතිවේ. 

අප කතාව වැඩි එහෙත් ක්‍රියාවෙන් අඩු ජාතියකි. 2025 වසරේදී කතාව අඩුකර මුනිවත වැඩිකර තමන්ගේ තම ආදරණීයයන්ගේත් ජීවිත කෙලෙස්වලින් වළකා ගනිමු. නිෂේධය තුළ ජීවත්වන අයගේ කතා උගුලට හසු නොවෙමු. 

සුබ 2025 වසරක් වේවා! 

තෙරුවන් සරණයි!

– ආචාර්‍ය දේදුනුපිටියේ උපනන්ද හිමි, බෞද්ධ සාකල්‍ය මනෝවිද්‍යා උපදේශක

බුදුරජාණන්වහන්සේ විසින් සූත්‍ර තුනකම (අංගුත්තර නිකායෙහි දෙතැනක සහ සංයුත්ත නිකායෙහි එක් තැනක) ආඝාතය පිළිබඳව විස්තර කර තිබේ. එය ඉංග්‍රීසියෙන් resentment ය. ධර්මානුකූලව ආඝාතය මානසික විෂ (mental poison) ලෙස හැඳින්වේ. තව කෙනෙකුට විෂ පොවා ඝාතනය කරන්නට උත්සාහ කරන අය ද විෂ නිසා කරදරයට පත්විය හැකිය. භෞතික විෂ නිසා එසේ විෂ පොවන්නා බේරුනද ආඝාතය හෙවත් මානසික විෂ නිසා අනුන් කෙසේ වෙතත් තමන් නම් විනාශයට පත්වේ. 

ආඝාතය ඇතිවන්නේ ආත්මීය ස්වභාවය හෙවත් මමත්වය (ego) සහ ආත්ම අනන්‍යතාවය (self-identity) මුල් කරගත් අවිද්‍යාව (absence of rational awareness) නිසාය. 

ආඝාතයෙහි ප්‍රභේද හතරක් තිබේ. එනම් 1. ආත්ම ආඝාතය හෙවත් තමන් කෙරෙහිම පවතින ආඝාතය (self-directed resentment), 2. අනුන් කෙරෙහි ඇති ආඝාතය (resentment directed at others), 3. අජීවී වස්තූන් සහ අවස්ථාවන් කෙරෙහි ආඝාතය (resentment toward objects and circumstances) සහ 4. සංකල්ප සහ අදහස් කෙරෙහි ආඝාතය (resentment that arises from ideological or philosophical conflicts) ය. ප්‍රභේද හතර තව දුරටත් පහත විස්තර වේ. 

පළමුවෙනි ප්‍රභේදය වන ආත්ම ආඝාතය යනු තමන් විසින්ම තමන් මානසිකව ඝාතනයකට ලක් කර ගැනීමයි. ආත්ම ආඝාතයෙන් පෙළෙන අධිරාජවරුන්, රාජ්‍ය නායකයන්, උගතුන්, ආගමික නායකයන් ඇතුළු සියළු තරාතිරමේ අය ලොව සිටිය අතර අද ද සිටියි. ආත්ම ආඝාතය ඇති තැනැත්තා සාමාන්‍යයෙන් එය දකින්නේ නිපුණත්වයක් (talent) ලෙසය. එය ධර්මානුකූලව තමන්ටත් හොරෙන් තමන්ව රවට්ටා ගන්නා වඤ්චක ධර්ම හෙවත් masquerading tendenciesවල ස්වභාවය නිසා ඇති වේ. ආත්ම ආඝාතයට ප්‍රධානම හේතුව තමන්ගේ ක්‍රියාවන් සහ අසමත්වීම් ය. 

දෙවෙනි ප්‍රභේදය හෙවත් අනුන් කෙරෙහි ඇතිවන ආඝාතය ඇතිවන්නේ තමන්ගේ රුචියට ගැලපෙන ලෙස අනුන් නොසිටින විටය. එම තත්ත්වය ඇතිවන්නේ අනුන් සමග ආශ්‍රයේදී ය. 

තුන්වෙනි ප්‍රභේදය හෙවත් අජීවී වස්තූන් සහ අවස්ථාවන් කෙරෙහි ආඝාතය ඇතමුන් තුළ තිබේ. එයට හේතුව දෙවෙනි ප්‍රභේදය කෙරෙහි බලපාන හේතුවම ය. නිකරුණේ කැලෑ ගිනි තැබීම තුළින් තමන්ට කිසි වරදක් නොකරන ස්වභාවධර්මයෙන් පළිගැනීම තුන්වෙනි ප්‍රභේදයට කදිම උදාහරණයකි. 

හතරවෙනි ප්‍රභේදය හෙවත් සංකල්ප සහ අදහස් කෙරෙහි ආඝාතය අද ඉතා ගෝලීය මට්ටමෙන් ඉතා භයානක තත්ත්වයකට පැමිණ තිබේ. තමන්ගේ ආගමික මතවාදය පමණක් සත්‍ය යැයි ප්‍රකාශ කිරීමේ සහ ව්‍යාප්ත කිරීමේ ආගමික අන්තවාදය මෙම ප්‍රභේදයට කදිම උදාහරණය කි.

ආඝාතයට විසඳුම ලෙස බුදුරජාණන්වහන්සේ විසින් පෙන්වා ඇත්තේ මෛත්‍රීය (loving-kindness), කරුණාව (compassion), සහ ඛන්ති හෙවත් සමාවදීම (forgiveness) ප්‍රගුණ කිරීමත් අවධානයෙන් හෙවත් සති (mindfulness) හැකිතරම් දුරට ක්‍රියාවට සහ චින්තනයට යොදා ගැනීමත් අප කවුරුත් ලෝකයේ අයිතිකරුවන් නොව තාවකාලික නවාතැන්කරුවන් බව අවධාරණය කෙරෙන අනිත්‍යතාව හෙවත් අනිච්ච (impermanence) පිළිබඳ ඉගැන්වීම ආකල්ප ලෙස භාවිත කිරීමත් ය. බුද්ධ වචනයට අනුව විසඳුම හැඳින්වෙන්නේ ‘ආඝාත පටිවිනය’ (anti-resentment training) ලෙසය. නිතරම පච්චවෙක්ඛණ හෙවත් කරන කියන දෑ කෙරෙහි reflection කිරීම අත්‍යවශ්‍ය වේ.

අප මෙලොවට ආවේ අපත් විනාශ වී ලොවත් විනාශ කිරීමට නොව අපත් සුරැකී ලොව ද අනාගත මිනිස් පරපුර සහ ජීවීන් වෙනුවෙන් වඩා සුරක්ෂිත කර නික්ම යාමට ය.

– ආචාර්ය දේදුනුපිටියේ උපනන්ද හිමි

මෙය ඒකාබද්ධව ක්‍රියාත්මක වන නිසා twin tendencies හෙවත් නිවුන් ප්‍රවණතාවක් ලෙස තථාගත ශ්‍රී සද්ධර්මයෙහි හැඳින්වේ. සඳහන් වන්නේ මජ්ඣිම නිකායෙහි භයභේරව සූත්‍රයෙහි ය. 

කම්මැලිකම (laziness) පාලියෙන් ‘කුසීත’ ලෙසද ධෛර්‍යය මඳබව (lack of persistence) ‘හීනවීරිය’ ලෙසද එම සූත්‍රයෙහි විස්තර වේ. භයභේරව (භය සහ භේරව) යනු පිළිවෙලින් බිය (fear) සහ ත්‍රාසය (dread) ය. බය මනසේ එක ප්‍රබල දුර්වලකමක් වන අතර එය ක්‍රියාත්මක මට්ටමට ආවිට ත්‍රාසය ලෙස හැඳින්වේ. බය නිසා සන්තානය සෙළවෙන අතර ත්‍රාසය නිසා කයද සිතද කම්පනයට සහ හානිකර රසායන විපර්යාසයයන්ට (chemical imbalances) මඟ පාදයි. 

කවදත් කම්මැලිකම සහ ධෛර්‍යය මඳබව මිනිසාගේ ජීවිතයට බලපා තිබේ. බුද්ධදේශනාවට අනුව එම නිවුන් ප්‍රවණතාවට වයස් සංස්කෘතික ආගම් ජනවර්ග ආදි භේදයක් නැත.  එහෙත් මෙවර මේ පිළිබඳව කෙටියෙන් විග්‍රහ කරන්නට සිතුවේ මනෝවිශ්ලේෂකයෙකු ලෙස වර්තමාන සමාජ මාධ්‍ය යුගයේදී මෙම නිවුන් මානසික ප්‍රවණතාව Z පරම්පරාවේ හෙවත් Generation Z හි ප්‍රධාන චර්යා ලක්ෂණයක් බවට පත්වී ඇති බව ප්‍රතිකාර අවස්ථාවලදී මා නිතර දකින නිසාය. Generation Z යනු 1997 සහ 2012 අතර උපන් හෙවත් වයස 12 සහ 27 අතර අය ය. ශිෂ්‍ය වයසේ සිටින බොහෝ Z දරුවන්ට කොපමණ පහසුකම් තිබුණද අධ්‍යාපනයෙහි වටිනාකම කියා දුන්නද ඔවුන් සමාජ මාධ්‍යයට ඇබ්බැහි වී සිටින අතර විභාග ආදි ඉලක්ක කඩයිම්වලදී භයභේරව තත්ත්වයට පත්වේ. එම භයභේරව තත්ත්වය පිළිබඳව කල්තියා කොපමණ අනතුරු ඇඟවුවද එම උපදෙස් කුසීත-හීනවීරියබව ඔවුන්ගේ ජීවිතය ගිලගෙන තිබේ. Z වැඩිහිටියන් විවාහ වී ප්‍රාථමික ශ්‍රේණිවල ඉගෙනගන්නා දරුවන් සිටියද දරුවන්ගේ සහ සහකාරයා හෝ සහකාරියගේ ආර්ථික සුරක්ෂිතතාව සහ පොදු සුවසෙත වෙනුවෙන් වගකීම් සහ වගවීම දැරිය යුතු වුවද කුසීත-හීනවීරිය ප්‍රවණතාවට යටවී එහෙත් අවසාන මොහොතේදී ඒ වගකීම් සහ වගවීම් නිසා භයභේරව තත්ත්වයට පත් වේ. බොහෝ Z මව්පියන් විශේෂයෙන්ම පියවරුන් සියල්ල අමතක කිරීමට මතට ඇබ්බැහි වේ. ශ්‍රී ලංකාව තුළ මෙය ඉතා භයානක තත්ත්වය පත්වෙමින් තිබේ. කුසීත-හීනවීරියබවට දරුණු ලෙස ඇබ්බැහිවූ එක් Z දරුවෙක් හෝ එක් Z වැඩිහිටියෙක් නිසා මුළු පවුලම භයභේරව තත්ත්වයෙන් ජීවත් වේ.

සමාජ මාධ්‍ය යනු කුසීත-හීනවීරියබව තව තවත් දරුණුබවට හරවන තෝතැන්නකි. කුසීත-හීනවීරියබව නිසා අඳුරේ ජීවත්වන අය ක්‍රීඩා ව්‍යායාම සහ බාහිර ක්‍රියාකාරකම්වලට උපක්‍රමශීලිව යොමු කළ යුතුවේ. එම තත්ත්වයෙහි ජීවත්වන අයට තරවටු නොකර ඔවුන් තුළ ඇති කුසලතා ඉස්මතුකර පෙන්නීම ද කළ යුතු වේ. එසේ නොකළහොත් ඔවුන්ගෙන් ඇතමෙක් සියදිවි හානිකර ගැනීමෙහි මානසිකත්වය පෙළඹේ.

ආචාර්‍ය දේදුනුපිටියේ උපනන්ද හිමි

පූජ්‍ය ආචාර්‍ය දේදුනුපිටියේ උපනන්ද ස්වාමීන්වහන්ස

මෙවර සංවාදය අපි Magazine හි මුල් පිටුව වෙනුවෙන් දායක වෙමින් ඉතාමත් වටිනා ලිපි මාලාවක් සෑම මසකම පාඨක ඔබ වෙත ගෙන එන අස්ගිරි පාර්ශ්වයේ උතුරු අමෙරිකාවේ ප්‍රධාන සංඝනායක සාකල්‍ය මනෝවිද්‍යා උපදේශක පූජ්‍ය ආචාර්‍ය දේදුනුපිටියේ උපනන්ද ස්වාමීන්වහන්සේ සමඟය.

ප්‍ර: ඔබවහන්සේ පැවිද්ද ගැන කෙටියෙන් කිවහොත්?

උ: මම පැවිදිවුනේ වයස දහතුන හමාරෙදි. අම්මා පවුලේ අය කැමති වුනේ නෑ මං පැවිදි වෙනවට. දවස් තුනක් උපවාස කරලා කොහොමහරි අම්මගෙන් අවසර සහ ආශිර්වාද ගත්තා. මට පුදුම සතුටක් තියෙන්නේ පැවිද්ද ගැන. මේ ආත්මභාවයේ විතරක් නෙවෙයි අනාගත සසර පුරාම මං පතන්නේ පැවිද්ද. මාත් සසරින් ගැලවිලා තවත් අයටත් උදව් කරන්න පුළුවන් ඒ නිසා.

ප්‍ර: ඔබවහන්සේ විදේශීය ධර්මදූත සේවයේ නියුතු ප්‍රවීණ භික්ෂූන්වහන්සේනමක්. එම ක්ෂේත්‍රයේ තත්ත්වය සහ ප්‍රවණතා ගැන අදහස් දැනගන්න කැමතියි.

උ: ඒ පිළිබඳව කිව යුතු දේ බොහෝයි. වෙනත් රටවලින් බටහිරට වැඩම කරන භික්ෂූන්වහන්සේ සමඟ සැසඳීමේදී ශ්‍රී ලාංකේය භික්ෂූන්ට විශේෂ තැනක් තියෙනවා. කෙසේවුනත් අපේ රටෙන් වඩින භික්ෂූන්ට තව පුහුණුව අවශ්‍යයි. තථාගත ශ්‍රී සද්ධර්මය අකාලික හෙවත් timeless. හැබැයි ඒ අකාලිකබව ප්‍රබුද්ධ ජනයාට පසක් වෙන්නේ ශ්‍රී සද්ධර්මය සංස්කෘති ප්‍රවේශය හෙවත් cultural approach එකෙන් නොව මනෝවිශ්ලේෂණාත්මක ප්‍රවේශයෙන් හෙවත් psychoanalytic approach එකෙන් ඉදිරිපත් කරනකොටයි. අපේ රටෙන් ඇවිත් බටහිර පදිංචිව සිටින අයට සංස්කෘතික ප්‍රවේශය සාමාන්‍යයෙන් අවශ්‍යයි. නමුත් බටහිර ඉපදී හැදී වැඩෙන ඔවුන්ගේ දරුවන් පවා පොදු බටහිර ජනයාගේ ආධ්‍යාත්මික රසය හෙවත් spiritual taste එක වන්නේ මනෝවිශ්ලේෂණාත්මක ප්‍රවේශයයි. තුන් ආකාර බෞද්ධ ප්‍රතිපදාව වන දාන සීල භාවනා අතරින් බටහිර ජනතාව ආකර්ෂණය වන්නේ භාවනාවටයි. ක්ෂේත්‍රයේ පවතින විශාලතම සහ ජනප්‍රියම ප්‍රවණතාව සති සම්පජඤ්ඤ හෙවත් mindfulness තමයි. සෞඛ්‍ය හා වෛද්‍ය විද්‍යා ක්ෂේත්‍රය විශේෂ අවධානය යොමු කරනවා mindfulnessවලට. 

ප්‍ර: එතකොට බටහිර ජාතිකයන් අපේ සංස්කෘතික ප්‍රවේශයට කැමැත්තක් නැද්ද?

උ: අකමැත්තක් නෑ. ශ්‍රී ලාංකිකයන්ගේ දානය පරිත්‍යාගය ඔවුන් අගය කරනවා. නමුත් පංසලක් ඔවුන්ට තැනක් නොදෙනකොට ඔවුන් හිතන්නේ එය ethnic හෙවත් එක් ජන වර්ගයකට සීමා වුන තැනක් කියලා.

ප්‍ර: සංක්‍රමණික මව්පියන්ට දාව බටහිර ඉපදී හැදෙන වැඩෙන දරුවන්ගේ ආධ්‍යාත්මික නැඹුරුව ගැන ඔබවහන්සේගේ මතය කුමක්ද? එහෙම ඇහුවේ ඔබවහන්සේ බටහිර ලෝකයේ ළමයින් සහ යෞවන ප්‍රජාව සඳහා මනෝවිද්‍යා උපදේශකවරයකු ලෙස කටයුතු කරන නිසා.

උ: මව්පියන් මහත් වෙහෙසකින් සහ උනන්දුවකින් ළමයින්ව දහම් පාසලට ගේනවා. එහෙත් ඔවුන් දහම්පාසල් අවසාන විභාගය අවසන් කළ පසු පංසලේ රඳවාගැනීම සඳහා mechanism නෑ. ඒක කනගාටුවට කරුණක්. ආගම් සංකෘතික භේදයකින් තොරව ළමයින් සහ යෞවන ප්‍රජාව ජීවන දර්ශනයක් වන බුදුදහමට කැමතියි. ඔවුන් රඳවාගැනීම පංසලේ වගකීමයි.

ප්‍ර: ධර්මදූත සේවයේ නියැලි ජ්‍යේෂ්ඨ භික්ෂූන්වහන්සේ නමක් විධියට තරුණ භික්ෂූන්වහන්සේට දෙන අවවාදය කුමක්ද? 

උ: මේ සමාජ මාධ්‍ය යුගයේ භික්ෂූන්වහන්සේ ලෞකික විෂයයන් ගැන දැනුම ලබාගත යුතුයි. නමුත් පාලි භාෂාව සහ නිවැරදි ධර්ම විවරණය පිළිබදව පුහුණුව සහ ගැඹුරු අවබෝධය උන්වහන්සේට තිබිය යුතුය. ධර්ම විකෘතිය අද ධර්ම දේහයේ පිළිකාවක් වෙලා. ඒ ගැන මට ගොඩක් සංවේගයි.

ප්‍ර: ඔබවහන්සේ ලිවීමට කැමතිබව පේනවා වගේම එම ලිපි වෙනස් ආකාරයකින් පාඨකයා වෙත ගෙන එනවා අපි ඒ  ගැනත් දැන ගන්නට කැමතියි. 

උ: මා උපාධි පර්‍යේෂණ නිබන්ධන හැර දැනට පොත් ලියලා නෑ. මම  වඩා කැමති කෙටියෙන් ලියන්නට. යම් වස්තු බීජයක කෙටියෙන් ගැඹුරින් සහ thought-provoking ඒ කියන්න සිතුවිලි දනවන විදියට ලියන්න කැමතියි. ඒ මගින් පාඨකයාට ස්වයං විමර්ශනයකට අවස්ථාවත් ලැබෙනවා. ඒ වගේම සියල්ල අතරින් ධර්ම දානය තමයි උතුම් දානය. 

මේක භාවනාවක් සිත සමාධි ගතවන. 

ප්‍ර: අපි Magazine ගැනත් ඔබවහන්සේගෙන් අදහසක් දැන ගන්න කැමතියි

උ: අපි මැගසින් සඟරාව මට කෙටි ලිපි මාලාවක් ලියන්න පුළුවන් ද කියලා ඇහුවාම මම ඒක සතුටින් බාර ගත්තේ එම සඟරාවේ ආරට මම කැමති නිසා. ඒ වෙනුවෙන් වගේම මෙවැනි වගකීම් සහිත කාර්‍යක්‌ වෙනුවෙන් කැපවී කටයුතු කරන ගයාන් කරුණාරත්න මහත්මයා ඇතුළු අපි Magazine    කණ්ඩායමට මම ආශිර්වාද කරනවා ඔවුන්ගේ සියළු යහපත් කටයුතු සාර්ථක වේවා කියලා. 

සැම දෙනාටම තෙරුවන්සරණයි!

සංවාදය මෙහෙයවීම : ඉරේෂා තිලකරත්න

පෞරුෂ සංවර්ධනයෙහි නියමත්‍රය

ලොව පහළ වූ අද්විතීය මනෝවිශ්ලේශක වූ බුදුරජාණන්වහන්සේ විසින් පෞරුෂ සංවර්ධනය (personality development) පිළිබඳව කළ දේශනා අතර අංගුත්තර නිකායේ තික නිපාතයෙහි දී දෙසූ නියමයන් (governing principles) තුන බොහෝ මනෝවිශ්ලේෂකයන්ගේ සහ ආචාර්‍යවිද්‍යා ප්‍රවීණයන්ගේ පැසසුමට ලක්වී තිබේ.

කාලයාගේ ඇවෑමෙන් බුදුදහම දර්ශනයක් සහ ආගමක් ලෙස වර්ධනය වී තිබුණද එය මිනිසා ඇතුළු ජීවීන්ගේ සහ ස්වභාවික ලෝකයේ පැවැත්ම සහ නැවැත්ම පිළිබඳ හේතුඵලවාදි විද්‍යාත්මක විග්‍රහයකි. 

ලෝකයේ කොටසක් ලෙස තමන්ගේත් සමාජයේත් සාමකාමී පැවැත්ම සඳහා මනා පෞරුෂයක් අපට අවශ්‍ය ය. එය ඉබේ නොලැබෙන සචේතනිකව ලබාගත යුතුය. ඒ සඳහා පිටුබලයක් වන, ඉහත කී අංගුත්තර නිකායේ සඳහන් නියමයන් තුන නම් ආත්මාධිපත්‍යය, ලෝකාධිපත්‍යය සහ ධර්‍මාධිපත්‍යයි.

ආත්මාධිපත්‍යය (පාලි: අත‍්තාධිපතෙය්‍යං) යනු තමන්ගේම සිහිනුවණ නියමයක් (self-awareness as a governing principle) ලෙස භාවිත කිරීමයි. එය චරිත සංවර්ධන නියමයක් ලෙස බුදුරජාණන්වහන්සේ විසින් වදාරා ඇත්තේ දෙවියන්ටද නැති ස්වච්ඡන්දතා හැකියාව (ability of free will) මිනිසාට ඇති නිසාය. එහෙත් මෙම නියමය භාවිත කිරීමේදී උද්ධච්ච නොවී අනතිමානීව වැරදි නිවැරදි කරගැනීමේ කැපවීමෙන් පුද්ගලයා යුක්ත විය යුතුය. 

ලෝකාධිපත්‍යය (පාලි: ලොකාධිපතෙය්‍යං) යනු සමාජ සම්මතයන් නියමයක් (social norms as a governing principle) ලෙස භාවිත කිරීමයි. සෑම සමාජ සම්මතකයකටම අවනත වීම මෙයින් අදහස් නොවේ. ලොව පිළිගත් නෛතික (legal) සහ සදාචාරාත්මක (ethical) සීමාවන් (boundaries) සැළකිල්ලට ගැනීම මෙයින් අදහස් කෙරේ. 

ධර්‍මාධිපත්‍යය (පාලි: ධම‍්මාධිපතෙය්‍යං) යනු හේතුඵලවාදි ප්‍රවේශය (cause and effect approach) භාවිත කිරීමයි. ධර්මය දැකීම යනු කුමක්දැයි විස්තර කිරීමේදී බුදුරජාණන්වහන්සේගේ වදාළේ පටිච්වසමුප්පාද හෙවත් හේතුඵලවාදය දැකීම  ධර්මය දැකීම යනු යි. අද බොහෝ ක්ෂේත්‍රවල හේතුඵලවාදි ප්‍රවේශය භාවිත කෙරේ. ප්‍රශ්න නිරාකරණය (problem-solving) පෞරුෂ සංවර්ධනයට අත්‍යවශ්‍ය වන අතර එය සාර්ථක වන්නේ හේතුඵලවාදි ප්‍රවේශයෙනි.

මෙම නියමයන් තුන භාවිතයෙන් නිසැකවම ස්ථාවර සහ ආකර්ෂණීය පෞරුෂ සංවර්ධනයක් ලබා ගත හැකිය.

– ආචාර්‍ය දේදුනුපිටියේ උපනන්ද හිමි