කොටි හාමිට පාඩමක්
Month: June 2024
24-06-05
Dilini Seneviratne
Trailblazing Kandyan Dance: The British-Sri Lankan Pioneer Making Waves in London
උඩරට, පහතරට, සබරගමු කියන අපේ රටේ ප්‍රසිද්ධ නැටුම් සම්ප්‍රදායන් තුන අතරින් උඩරට නැටුමට ලැබෙන්නේ ප්‍රධාන තැනක්නේ. ඒ නැටුමේ උත්පත්තිය ගැන තියෙන්නෙත් හරි රහ කතාවක්. ඒ වෙනකොට රටේ රජකම් කරලා තියෙන්නේ පඬුවස්දෙව් රජතුමා. ඔය රජතුමා රජවෙලා දෙතුන් දවසක් යද්දී නින්දෙන් භයානක හීනයක් පෙනිලා තියෙනවා. ඒ අඳුන් දිවියෙක් තමන්ගේ ඇඟට කඩාගෙන පනිනවා. ඒක වෙලාවේ ඉඳන් රජතුමා හිතුවේ තමන්ට කලින් රටේ රජකම් කරපු විජයට කුවේණිය කරපු ශාපය තමන්ටත් බලපාලා කියලලු. මොකද එදා විජය රජ්ජුරුවෝ කුවේණියව රජ මාලිගාවෙන් පන්නලා දැම්ම වෙලාවේ කුවේණි විජයට විතරක් නෙවෙයි මුළු පිරිමි සංහතියටම ශාප කළාය කියනවනේ. කොහොමහරි ඔය හීනෙට බයවෙලා ලෙඩෙක් ගාණට වැටුනු රජතුමා ඉන්දියාවේ ඉඳන් ලංකාවට යකැදුරන් කණ්ඩායමක් ගෙනැවිල්ලා කොහොඹා කංකාරිය කියන ශාන්තිකර්මය කරගත්තලු. ඒක දැකපු අපේ රටේ මිනිස්සුත් ඒ යකැදුරන්ගෙන් ඒක ඉගෙනගෙන. ඔය විදියටයි උඩරට නැටුම කියලා නැටුම් සම්ප්‍රදායක් ලංකාවේ ආරම්භ වුණාය කියන්නේ.
ඉතින් ඒ විදියට ආරම්භ වුණු නැටුමට උඩරට කියන නම වැටුනයි කියන්නේ ඒක මුලින් ඉගෙනගෙන තියෙන්නේ උඩරට පළාතේ උදවිය හින්දා. ඒ කියන්නේ මහනුවර, උඩුනුවර, යටිනුවර, හත්කෝරළේ, හතරකෝරළේ, දුම්බර හාරිස්පත්තුව වගේ ලංකාවේ මධ්‍යම කඳුකර පැතිවල මිනිස්සු. හැබැයි ඉතින් බ්‍රිතාන්‍යයන් විසින් උඩරට ආක්‍රමණය කරපු වෙලාවේ උඩරට රාජධානියත් එක්කම මේ කියන නැටුම් සම්ප්‍රදායත් බිඳවැටිලා. ඒක ආයෙත් පණගහලා ඇවිත් තියෙන්නේ 1948 ලංකාවට නිදහස ලැබීමත් එක්ක. ඒත් එදා උඩරට නැටුම් නටන්න අවසර තිබිලා තියෙන්නේ නම් පිරිමි උදවියට විතරයි. 19 වැනි සියවසේ අගභාගයේ විතර තමයි කාන්තාවන්ටත් ඒකට ඉඩක් ලැබිලා තියෙන්නේ. ඉතින් ඒ ලැබුණු ඉඩෙන් කාන්තා උදවිය උපරිම පල ප්‍රයෝජන ගත්තලු. අන්න ඒ වගේ තරුණියක් ගැනයි මේ කියන්න යන්නෙත්. ඇය තමයි ඩිලිනි සෙනවිරත්න. පදිංචිය එංගලන්තේ. දන්නවද, ඩිලිනි කියන්නේ උඩරට නැටුමෙන් එංගලන්තයත් හොල්ලපු තරුණියක්. ඒ නිසාම ඇය එක්ක කතාබහක යෙදෙන්න අපිට හිතුණා.
“මේ වෙනකොට මං එංගලන්තයේ ලන්ඩන්වල ‘Kandyan Dancers Company’ කියලා උඩරට නැටුම් සහ අනෙකුත් ශ්‍රී ලාංකික නැටුම් සහිත කම්පැනි එකක් කරනවා. ඒ හරහා මං මගේ නර්තන කණ්ඩායම් එංගලන්තයේ විවිධ අවස්ථාවන්වලට සහභාගි කරවනවා. ඒක එංගලන්තයේ මිනිස්සුන්ට වෙනස්ම අත්දැකීමක්.”
වැඩ දන්න මිනිස්සුන්ට තැන අදාළම නෑ කියනවනේ. ඩිලිනි කියපු පළවැනි කතාවෙන්ම මට හිතුණේ එහෙම දෙයක්. ඒ හින්දම මට හිතුණා ඇගේ කතාව කොණක ඉඳන් පිළිවෙලට අහන්න.
“පුංචි කාලේ ඉඳන්ම මගේ ඇඟේ නැටුම තිබුණා කියලා අම්මා කියනවා. ඒ දවස්වල මොන්ටිසෝරියේ කොන්සර්ට් එහෙම තියෙනවනේ. ඒවගේ තියෙන නැටුම්වලට ආසාවෙන්ම ඉදිරිපත් වෙන ළමයා මමලු. අම්මා කියනවා අනෙක් ළමයි නටන්නේ එක නැටුම් අංගයකට විතරක් වෙනකොට මං හැම නැටුමකටම නටන්න ඕන කියලා අම්මට කියනවලු.”
ඒ විදියට ඇඟේම නැටුම තිබුණු හින්දා ඩිලිනි පුංචි සන්ධියේ ඉඳලම ආසාවෙන් ඉඳලා තියෙන්නේ නැටුම් ටීචර් කෙනෙක් වෙන්න. හැබැයි ඉතින් මුළු පවුලම ලංකාවට ආයුබෝවන් කියලා එංගලන්තයේ පදිංචියට ඇවිත් තියෙන හින්දා ඇයට ඒ ආසාව හිතෙන් අතෑරගන්න වෙලා. එදා එහෙම එනකොට ඩිලිනි ඇයගේ ළඟ තිබුණු නැටුම් පොත් ටිකකුත් අම්මට හොරෙන් බෑග් එකේ දාගෙන එංගලන්තෙට ගෙනාවලු.
“එංගලන්තයට ආවත් මං නටන එක නම් අත්හැරියේම නෑ. ඔය අතරේ මට ලලිත කලාවේදිනි කුමුදු පෙරේරා ගුරුතුමිය මුණගැහුනා. ඇයගෙන් වැඩිදුර නැටුම් ඉගෙනගත්තා. පස්සේ මහාචාර්ය මුදියන්සේ දිසානායක ගුරුතුමා මුණගැහුනා. ඔහුගෙනුත් නැටුම් ඉගෙනගත්තා. ඒ වෙනකොට මං එංගලන්තයේ Southampton කියන විශ්වවිද්‍යාලයේ BSc Criminology and Computer Science උපාධියත් කරමින් හිටියේ. ඔය අතරේ මට හිතුණා නර්තනය ගැනත් විශ්වවිද්‍යාල මට්ටමින් දෙයක් ඉගෙනගත්තා නම් සෑහෙන වටිනවා කියලා. එහෙම හිතලයි ලන්ඩන්වල Middlesex විශ්වවිද්‍යාලයෙන් MA Professional Practice, Dance (Kandyan Dance) කියන උපාධිය සම්පූර්ණ කළේ.”
ඔය අතරතුරේ ඩිලිනි හරි අපූරු වැඩකුත් කරලා. ඒ පළවැනි වතාවට ඒ විශ්වවිද්‍යාලයේ හිටපු ළමයි එකතු කරගෙන උඩරට නැටුම් කණ්ඩායමක් හදපු එක. කොහොමින්හරි අන්තිමේ ඇය නැවතිලා තියෙන්නේ ඇය කතාබහ ආරම්භයේදී කියපු විදියට උඩරට නර්තනය සම්බන්ධ ලොකු කම්පැනි එකකුත් සුද්දගේ රටේ පටන් අරන්.
“එංගලන්තය වගේ රටවල ඒ ඒ රටවලට ආවේණික සම්ප්‍රදායික නර්තනාංග තියෙනවා. ඒත් ඒ හැම එකකටම වඩා උඩරට නර්තනයේ පැහැදිලි ආකර්ෂණයක් තියෙනවා කියලා මට හිතුණා. ඒකට යොදාගන්න ඇ‍ඳුම් පැළඳුම්, සංගීතය වගේ දේවල් හරි ආකර්ෂණීයයි. නොදන්න රටක වුණත් මට මේ වගේ කම්පැනි එකක් පටන්ගන්න හිතුණේ ඒකයි. මොකද ඒ වෙද්දිත් කොච්චර නැටුම් ගැන ඉගෙනගෙන තිබුණත් ඒකෙන් වැඩක් ගන්න මට අවස්ථාවක් ලැබුණේ නෑ.”
ඊළඟට අපි ඩිලිනිගෙන් ඇහුවේ ‘Kandyan Dancers Company’ එක හරහා මේ වෙනකොට ඇය කරන වැඩ කටයුතු ගැන.
“අපිට මේ රටේ විවිධ වූ ප්‍රසංගවලට, උත්සව අවස්ථාවලට ආරාධනා ලැබෙනවා. දැන් අපි එංගලන්තයේ ඉන්න ලංකාවේ අය වෙනුවෙන් නර්තන පන්ති, වැඩමුලු පවත්වාගෙනත් යනවා. ගොඩාක් වෙලාවට ඒවට එන්නේ මෙහේ කැම්පස්වල ඉගෙනගන්න ලංකාවේ ළමයි සහ පොඩි දරුවෝ. ඒ වගේම ලංකාවේදි නැටුම් කරලා, එංගලන්තයේ පදිංචියට ඇවිත් ඉන්න අයත් මගේ ගාවට ආයෙත් නැටුම් කරන්න එනවා. මගේ නැටුම් පන්ති වලට වයසක්, ස්ත්‍රී පුරුෂ භාවයක්, ජාතියක් කියලා නැහැ. එන්න කැමති, නටුමට ආස ඕනකෙනෙක්ට මම නැටුම් කියලා දෙනවා.”
කොවිඩ් කාලේ හැමෝටම සුපුරුදු වැඩකටයුතුවලින් චුට්ටක් ඈත්වෙලා ඉන්න වුණානේ. හැබැයි ඩිලිනි නම් එහෙම ඉඳලා නෑ. ඇය ලියලා උඩරට නර්තනය ගැන පොතක්.
“පොතට නම දැම්මේ ‘An Introduction to Kandyan Dance’ කියලා. ඒක ගොඩාක් ප්‍රසිද්ධ වුණා. මේ වෙනකොට එංගලන්තයේ ප්‍රසිද්ධ පුස්තකාල පහක මගේ පොත තියෙනවා. කැමති අයට අන්තර්ජාලය (Amazon) හරහා වුණත් අරන් කියවන්න පුළුවන්. 2021 තමයි පොත දැම්මේ ඉතින් දැන් දෙවෙනි පොත ලියන ගමන්.”
උඩරට නැටුමෙන් එංගලන්තයම අල්ලපු ඩිලිනිගේ දැන් බලාපොරොත්තුව එංගලන්තයම හෙල්ලිලා යන විදියේ දැවැන්ත ප්‍රසංගයක් තුන්වෙනි වරටත් කරන එකලු. හැබැය්‍ විශේෂත්වය තමයි මේ අව්රුද්දේ ඩිලිනිගේ ලමයි හය දෙනෙක් කලඑලි බහින එක.
“මේ මාසේ, ඒ කියන්නේ ජූනි 30 වැනිදා එංගලන්තයේ ලන්ඩන්වල අපි ‘නර්තන’ නමින් ඒ ප්‍රසංගය තුන්වෙනි වරටත් කරනවා. ඒ ප්‍රසංගයේදී කලඑලි ප්‍රසංගයට මූලිකත්වය දීලා උඩරට, පහතරට, සබරගමු, භරත ඇතුළු ලංකාවේ හැම නැටුමක්ම නටන්න අපි බලාපොරොත්තු වෙනවා. ලන්කාවෙන් බෙර වාදනය සදහා ප්‍රසන්න රූපසිංහ සහ කොශාන් මාපටූන ශිල්පීන් දෙදෙනත් සහබාගී වෙනවා. අතුල දස්සන පන්සලේ තමයි මේ වැඩේ වෙන්නේ, එහි ලොකු හාමුදුරුවන් වඳුරබ කශ්‍යප වහන්ස මේ වැඩේට ලොකු සහායක් දෙනවා.”
ඉතින් මෙච්චර ලස්සන ලොකුවට එන් ගලන්තයේ කෙරෙන වැඩේකට ඔබ සැම දෙනාටම ඇවිත් සහබාගී වෙන්න කියා අරාධනා කරනවා.
ඩිලිනිට අපෙන් සුබ පැතුම්!
24-06-04
මානසික රෝග සැගවිය යුතු නැත
මම, අපි magazine එකට ලියන පලවෙනි වතාව මේක. Mental Health Disease එකක් පිළිබඳව ලියන නිසා මගේ background එක චුට්ටක් කියන්නම්. මම Registered Manager කෙනෙක් Complex Needs Nursing Home එකක. Biomedical Science කියන Degree එක හදාරලා, Scientist Licence එක ගත්තත්, මම Private Healthcare join වෙන්න තීරණය කලේ 2015 අවුරුද්දෙයි. ඉතින් Mental Health Diseases ගැන මම හදාරන්නේ 2015 න් පස්සේ. මේ දවස් වල Therapeutic Counsellor කෙනෙක් වෙන්නත් practice කරන නිසා, මට හිතුනා මානසික රෝග ගැන තියන දැනුම ඔයාලත් එක්ක බෙදාගන්න.
ලංකාවේ අධ්‍යපන ක්‍රමයේ නම් මානසික ලෙඩ ගැන උගන්නන්නෙම නැති තරම්. ඒක නිසා මානසික රෝගීන් පිස්සන් හැටියට ලේබල් කරනවා. ලංකාවේ අපි මේ වගේ අසනීප වලට බෙහෙත් ගන්න යන්නත් අදී මදි කරනවා. . අපේ සමාජයේ මේ පිළිබඳව තිබෙන දැනුවත්කම අවම නිසාම මිනිසුන්ම මවාගත්තු මිත්‍යා දර්ශනයන් ඔස්සේ , ප්‍රතිකර්ම වලට යොමු වෙනවා. ඉතින් රෝගයට අවශ්‍ය ඖෂධ හෝ චිකිත්සාවන් නොලැබීම හේතුවෙන් රෝගය උත්සන්න වෙන අවස්ථා බොහොමයි.
ඉතින් මන් ඔයාලත් එක්ක අද කතා කරන්න හදන්නේ Schizophrenia කියන මානසික රෝගය ගැන.මේ නම ඔයාලා ගොඩ දෙනෙක් අහල නැති උනාට, රෝග ලක්ෂණ ඇහෙනකොට , ඔබට අනිවාර්යෙන් මේ අසනීපය තිබ්බ කෙනෙක්ව හෝ මේ සම්බන්දයෙන් අහන්න ලැබුණු පුවතක් හෝ මතක් වෙයි.
Schizophrenia කියන්නේ syndrome එකක්. Syndrome එකක් කියන්නේ එක රෝගයකට. රෝග ලක්ෂණ ගණනාවක් සහ රෝග ලක්ෂණ පුද්ගලයාගෙන් පුද්ගලයාට තරමක් විචල්‍ය වෙන නිසයි.
මේ රෝගය සම්ප්‍රේෂණය වෙන ජාන නියතව සොයාගෙන නැති උනත්, මෙයට හේතු වන්නේ අපේ මොළයෙන් නිදහස් කරන Dopamine සහ Glutamate කියන neurotransmitters වල තියන අසමතුලිත බවකියල පරීක්ෂණ වලින් ඔප්පු කරගෙන තියනවා.
මේ රෝගය දෙමව්පියන්ගෙන් දරුවන්ට ප්‍රවෙනිගතව සම්ප්‍රේෂණයවෙන ප්‍රවනතාවය 80%ක් තරම්. මීට අමතරව, විද්‍යාත්මක පරීක්ෂණවලට අනුව දීර්ග කාලීනව Cannabis මත්ද්‍රව්‍ය වලට ඇ බ්බෙහි වූ පුද්ගලයනටද මෙම රෝගය වැලඳෙන්න පුළුවන්. තවද ගර්භනී සමයේ හටගන්නා ඇතම් Viruses කලලයට සම්ප්‍රේෂණය වී Schizophrenia රෝග ලක්ෂණ තරුණ කාලයේදීම පෙන්නුම් කරන්න පුළුවන්.
මේ රෝගයේ ප්‍රධාන රෝග ලක්ෂණ positive, negative සහ cognitive කියල වර්ග කරනවා. Positve ලක්ෂණ වෙන්නේ මේ රෝගීන්ට අපි හෙමොටම පෙන්නේ නැති දේවල් පේනවා. ඒ කියන්නේභෞතිකව අපිට නොපෙනන දේවල් මෙයාලට පේනවා. මේකට කියනවා visual hallucination එහෙමත් නෙත්තම් සිංහලෙන් දෘශ්‍ය මායාවන්. ඒ වගේම මෙයාලට, අපිට ඇහෙන්නේ නැති දේවල් ඇහෙනවා. ඒ කියන්නේ කව්රුහරි කතා කරනවා වගේ, හරියටම ඔලුව ඇතුලෙන් කවුරුහරි command කරනවා, එහෙම නැත්නම් මඟ පෙන්වන්න හදනවා. මේකට කියන්නේ auditory hallucination එහෙමත් නැත්නම් ශ්‍රවන මායාවන්. උදාහරණයක් කිව්වොත් මෙයාලට අපිට නොපෙනන දේවල්/පුද්ගලයන් පෙනෙන නිසා, මෙයාල තනියම කතාකරනවා. ඒ කියන්නේ එයාල කතා කරන්නේ අපිට නොපෙනෙන කෙනෙක් එක්ක, එහෙමත් නැත්තම් එයාලගේ ඔලුවෙන් ඇහෙන සද්දෙකට එයාල උත්තර දෙනවා. Schizophrenia රෝගය උග්‍රවීම නිසා සිදුවුණ ඝාතනයන් , සියදිවිනසා ගැනීම් සහ ඝාතනතැත් කිරීම්, ඉතා බහුලව සමාජයේ දකින්න පුලුවන් .
මේ රෝගීන්ව අපි හදුන්වනවා delusional කියල, ඒ කියන්නේ මේරෝගීන් හිතින් මවාගත් දේ විශවාස කරනවා. උදාහරණයක් කිව්වොත් මට මුනගැහිලා තියනවා පිටසක්වල ජීවින් සමග සම්බන්දතා තියනවා කියන, ඒ වගේම TV එකේ news කියන කෙනා මා එක්ක කතාකරනවා කියල හිතන අයව.
තවත් positive රෝග ලක්ෂණයක් තමයි අවුල් සහගත කතාව සහ හැසිරීම. මෙයාල කතා කරද්දී වචන හොයාගන්න ටිකක් වෙලාගන්නවා, ඒ වගේම සමහරුන් හරිම කම්මැලි එහෙමත් නැත්නම් හෙමින් වැඩ කරන්නේ. එහෙමත් නැත්නම් එක එක bizarre දේවල් කරනවා, උදා: එක ඇදුමක් උඩින් තව ඇදුම් කීපයක් දානවා., හොඳටම රස්නේ දවසක ඇදුම් layers කීපයක් දාගෙන ඉන්නවා .
Negative රෝග ලක්ෂණ වෙන්නේ මෙයාල යම් දෙකට ප්‍රතික්‍රියකරන්න ප්‍රමාද වීම, නුසුදුසු ප්‍රතික්‍රිය සහ බොහෝමයක් මේරෝගීන් සමාජයෙන් ඇත් වෙනවා, සමාජ ආශ්‍රයෙන් ඇත් වෙනවා.
මේ රෝගීන්ට ප්‍රශ්නයක් ගැන හිතන්න තියන මානසික ශක්තිය අඩු යි. ඒ නිසාම මෙයාලට ජීවිතේ තීරණ ගන්න තවත් කෙනෙක්ගෙ උදව් අනිවාර්යයෙන් අවශ්‍යයි.
මේ තමයි cognitive රෝග ලක්ෂණ.
Schizophrenia රෝගය නිශ්චය කරගන්නේ positive සහ negativeරෝග ලක්ෂණ මස 6ට වැඩි කාලයක් තිබීමෙන්. මස 6 ඇතුලත රෝගලක්ෂණ අඩු වැඩි වීමෙන්, රෝගියා මානසිකව withdrawn තත්වයක ඉන්න පුළුවන්. Schizophrenia වලදී රෝග ලක්ෂණ අඩු වැඩි වෙන එක චක්‍රයක් වගේ. මානසිකව සිදුවෙන මේ වෙනස්කම් චක්‍රානුකුල වුනත්, හරි ආකරව රෝගය අදුනගෙන treatment නොකර හිටියොත්, රෝගියා ටිකෙන් ටික දුර්වල වෙනවා..
මාස 6 රෝග ලක්ෂණ තිබුනද කියල හොයල බලන්නේ, අනිත් මානසික රෝග rule out කරගන්න නිසා.
දැන් හිතල බලන්නකෝ අපිට මේ රෝග ලක්ෂණ තියන එක්කෙනෙක් ගැන හරි අහන්න දකින්න හම්බවෙලා නැද්ද කියල. අපි කොයිතරම් කතා වෙලා ඇතිද ” ඒ මිනිහට පිස්සු කියල” “තනියම හිනා වෙනවා, තනියම කියවනවා ඌට පිස්සු”. මමත් එහෙම හිතපු/කියපු කාලයක් තිබ්බා, දැන් නම් අහන්නේ, “ඔයාල මෙයාට බේත් කරනවද” කියලා. මානසික රෝග ගැන දැනගෙන අපේ approach එක වෙනස් වෙන්න ඕනේ. ඒ වගේම මානසික රෝග ගැන අපේ සමාජයේ තියන මිත්‍යා මත වෙනස් වෙන්නත් ඕනේ.
ඇත්තටම හිතල බලන්නකෝ කීයෙන් කීදෙනාද මේ ලෙඩේට හරියටtreat කරනවද කියල. ලංකාවේ මන් දැකලා/අහලා තියනවා, තමුන්ගේ පවුලේ කෙනෙක්ට මේ රෝග ලක්ෂණ තියෙද්දී තොයිල් නටනවා, යකෙක් වැහිලා කියනවා, එහෙමත් නැත්තම් පවුලටම හූනියම් කරලා කියනවා., ගුරුකම් වලින් ලෙඩ සනීප කරන්න හදනවා. අනිත් කාරණාව තමයි Doctor කෙනෙක් Psychiatrist කෙනෙක් ගාවට ගිහින් මේ ලෙඩ කියන්න මිනිස්සු ලැජ්ජයි.
මේ රෝගය කලින් අදුනගෙන පිළියම් කලොත් මේ රෝග ලක්ෂණ බොහෝ දුරට පාලනය කරන්න පුළුවන්. මේ රෝගයට අපි treatකරන්නේ Antipsychotic medication වලින්. මේ රෝගය long term/chronic condition එකක් නිසා, Antipsychotic Medication ජීවිත කාලයටම ගන්න වෙනවා. ඒ වගේම Cognitive behaviour therapy වගේ අතිශයෙන් ප්‍රයෝජනවත් Counselling Therapies තියනවා.
Schizophrenia රෝගය උත්සන්න වෙලා ජීවිත හානි සිද්ද වෙනවා, දිවිනසා ගැනීම් වෙනවා, අනිත් ජීවිත වලට හානි කරන්න පෙලඹෙනවා. මේ රෝගයෙන් පෙලෙන අ යට තමුන්ගේ ක්‍රියාවන්වල හොඳ නරක පෙන්නේ නැති තරම්. බොහෝ වෙලාවල් වලට එයාලගේ ඔලුවෙන් ඇහෙන commands වලට එයාල react කරනවා වෙන්න පුළුවන්.
මට මේ ලිපියෙන් කියන්න ඕනේ වුනේ මෙහෙම රෝග ලක්ෂණ තියන කෙනෙක් ඔබේ පවුලේ හෝ යාළුවන් නෑදෑයන් අතර හෝ ඉන්නවා නම් එයාලව ප්‍රමාද නොවී treatment වලට යොමු කරන්න. මානසික රෝග අපි හංගගෙන ඉන්න ඕනේ නැහැ . අපි අද ඉන්නේ හරිම Stressful ජීවිතයක් ගත කරන වකවානුවක. ඉතින් අපේ ශරීරය වගේම මනසත් දුර්වල වෙන වාර අනන්තයි. අද වෛද්‍ය විද්‍යාව සහ ඒ සම්බන්ධ සෑම සේවාවක්ම දියුණුයි , ඉතින් අපිව කවුරුත් judge කරයි කියන සිතුවිල්ලෙන් මානසික අපහසුතා හංගගෙන ඉන්න එපා.
සටහන
තෝෂිණි මුණසිංහ
24-06-03
මුළු ලෝකයම බලාගෙන ඉන්න බ්‍රිතාන්‍යයේ මහ මැතිවරණය.
ලෝකයේ ප්‍රබලතම රටවල් පහ අතර ඉන්න ඒ වගේම ලෝක බලවතුන් පස්දෙනා අතරින් කෙනෙකු වන බ්‍රිතාන්‍යයේ මහ මැතිවරණයක් පැවැත්වීමට තීරණය කරලා තියනවා. 2024 වසර පුරාවටම ලෝකය පුරාම ප්‍රබල රටවල් රැසක තීරණාත්මක මහ මැතිවරණ හා ජනාධිපතිවරණ කිහිපයක්ම පැවැත්වෙන අතරේ ඒ අතරින් එක තීරණාත්මක මැතිවරණයක් තමයි බ්‍රිතාන්‍යය මහ මැතිවරණය.
පාර්ලිමේන්තු පාලන ක්‍රමයක් පවතින බ්‍රිතාන්‍යය වගේ රටක රාජ්‍ය නායකයා විදියට රජතුමා කටයුතු කලත් ප්‍රායෝගිකව සියළු බලතල හිමිවෙන්නේ අග්‍රාමාත්‍යවරයාට. ඒ නිසා ලෝකයේ සිදුවන ඕනෑම ආකාරයේ ගැටළුවකදි හෝ ලෝකයටම බලපාන තීරණයකදී බ්‍රිතාන්‍යයත් එම අවස්ථාවේ ඉතා තීරණාත්මක කාර්‍ය්භාරයක් ඉටු කරන නිසා බ්‍රිතාන්‍යයේ පාලකයා විදියට පත් වෙන්නේ කවුද කියන එක එක්සත් රාජධානියට වගේම ලෝකයේ හැම රටකටම වගේ එක ලෙස වැදගත් වෙනවා.
මහ මැතිවරණය පැවැත්වීමට නියමිතව තියෙන්නේ ජූලි 4 වෙනිදා. ඒ කියන්නේ ඔබ ඊළඟ ‘ අපි Magazine’ කලාපය කියවන කොට බ්‍රිතාන්‍යයේ තියෙන්නේ අළුත් රජයක්. ලෝකයේ ප්‍රධාන පෙලේ රටවල් කිහිපයක මේ වසරේ මෙතෙක් පැවති මැතිවරණ වලදී ගොඩක් වෙලාවට තිබුණු පාලනය පෙරලිලා නව පාළනයක් බිහි උනා. එහෙමත් නැත්තම් තියන පාලනයට ඡන්ද ප්‍රතිඵල ප්‍රබල පණිවිඩයක් ගෙන ගියා. හොඳම උදාහරණය උනේ පසුගියදා අවසන් උනු ඉන්දියානු මහ මැතිවරණයේ ප්‍රථිපල අනුව හිටපු අග්‍රාමාත්‍ය මෝදි ම නැවත බලයට පත් උනත් ඔහුට ලබාගන්න පුළුවන් උනේ සුළු බහුතරයක් විතරයි. ඔහු බලාපොරොත්තු උන ජයග්‍රහණය අහලකටවත් එන්න මෝදිට පුළුවන් උනේ නෑ.
ඒ වගේම බ්‍රිතාන්‍යයේ මහ මැතිවරණයේදීත් බල පෙරලියක් වෙයි කියලා ගොඩක් දේශපාලන විචාරකයන් මත පලකරනවා. ඒ කියන්නේ පවතින කොන්සර්වේටිව් පාලනය පෙරලලා කම්කරු පක්ෂය බලයට පත්වෙයි කියලා තමයි බලාපොරොත්තුව තියෙන්නේ. මේ වන විට කොන්සර්වේටිව් පක්ෂය අග්‍රාමාත්‍යවරුන් පස් දෙනෙකු යටතේ අඛණ්ඩව වසර 14 ක් එක්සති රාජධානිය පාලනය කරලා තියනවා. බ්‍රිතාන්‍යය යුරෝපා සංගමයෙන් ඉවත් වීමත්, කොරෝනා වසංගතයත් මෙන්ම රුසියානු යුක්රේන යුද්ධයත් එක පිට එක සිදු උන නිසා කොන්සර්වේටිව් රජයට අභියෝග රැසකට මුහුණ දෙන්න සිදු උනා.
පසුගිය වසර කිහිපය තුල බ්‍රිතාන්‍යයේ ආර්ථිකය කඩාගෙන වැටිලා ආර්ථික අවපාතයකට පවා රට මුහුණ දෙද්දි මෙරට ජනතාවට පවතින පාළණය ගැන සෑහෙන්න දුරට කලකිරීමක් ආවා. ඒ වගේම තමයි විශාල ප්‍රමාණයන්ගෙන් මෙරටට පැමිණි සංක්‍රමණත් මෙරට ජනතාවට පවතින පාලනය ගැන වන අකමැත්ත වැඩෙන්න හේතුවක් උනා. ඒ නිසාම පසුගිය මාසයේ පැවති බ්‍රිතාන්‍යයේ පලාත් පාළන මැතිවරණයේදීත් බ්‍රිතාන්‍යය ජනතාව කොන්සර්වේටිව් පක්ෂයට එරෙහිව ඡන්දය පාවිච්චි කරා.
බ්‍රිතාන්‍යයේ ජීවත් වන ශ්‍රි ලාංකිකයන් විදියට අපිටත් මෙවර මහ මැතිවරණයේදී ඡන්දය භාවිතා කරන්න පුළුවන්. සංචාරක වීසා මත හැරෙන්න වෙනත් ඕනෑම දිගුකාලීන වීසා එකක් මත බ්‍රිතාන්‍යයේ ජීවති වන ලංකාවේ පුද්ගලයන්ට ඡන්දය සඳහා ලියාපදිංචි වෙන්න පුළුවන්. මෙවර මහ මැතිවරණය සඳහා ලියාපදිංචි වෙන්න තියන අවසාන දිනය ජුනි 18. ඒ නිසා මෙතෙක් ඡන්දය භාවිතා කිරීම සඳහා ලියාපදිංචි නොවුනු සියළුම දෙනා හැකි ඉක්මනින් ඒ සඳහා වෙබ් අඩවිය හරහා ලියාපදිංචි වෙන්න.
ඒ වගේම මේ වෙනකොට මැතිවරණ ව්‍යාපාරය ආරම්භ වෙලා තියනවා. රැස්වීම්, වාද විවාද සහ රූපවාහිනී වැඩසටහන් වගේ දේවල් හරහා ප්‍රධාන පක්ෂ දෙක ඇතුළු අනෙකුත් සියළුම පක්ෂ තමන්ගේ ප්‍රතිපත්ති හා වැඩසටහන් අපිට ඉදිරිපත් කරනවා. ඡන්දය භාවිතා කරන්න ඉන්න පුද්ගලයන් විදියට ඒ ගැනත් අවධානය යොමු කරන්න. ලංකාවේදි වගේ නෙමෙයි බ්‍රිතාන්‍යයේදී පක්ෂ විසින් ඉදිරිපත් කරන මැතිවරණ ප්‍රතිපත්ති ප්‍රකාශ ඉටු කිරීම සඳහා පක්ෂ සියල්ලම වගකීමට බැඳී සිටිනවා. ඒ නිසා ඒ ගැන අවබෝධයෙන් ඉන්න එක ඡන්දදායකයන් විදියට හැමෝටම හරිම වැදගත් වේවි.
තිලාන් ජයසේකර
24-06-02
මොහොතක් සිතන්න…
ප්‍රේමය යනු කුමක්ද?..මෙන්න සැබෑම ප්‍රේමය!
(1කොරින්ති 13: 4 – 13)
4 ප්‍රේමය බොහෝ ඉවසිලිවන්තය, ගුණවන්තය; ප්‍රේමය ඊර්ෂ්‍යාවෙන්නේ නැත;
ප්‍රේමය පාරට්ටුකරගන්නේ නැත, 5උඩඟුවෙන්නේ නැත, අශෝභනලෙස
හැසිරෙන්නේ නැත, තමාගේම කාරණා සොයන්නේ නැත, කෝපවෙන්නේ නැත,
නපුර ගණන්ගන්නේ නැත; 6 අධර්මිෂ්ඨකමට ප්‍රීති නොවී සැබෑව සමග
ප්‍රීතිවන්නේය,7 සියල්ල දරාගන්නේය, සියල්ල විශ්වාසකරන්නේය, සියල්ල
බලාපොරොත්තුවන්නේය, සියල්ල ඉවසන්නේය.8 ප්‍රේමය කිසිකලක පහවන්නේ
නැත. අනාගතවාක්‍යකීම් වුවත්, නැතිවන්නේය; භාෂා වුවත්, නවතින්නේය;
දැනගැන්ම වුවත්, නැතිවන්නේය.9 මක්නිසාද අපේ දැනගැන්ම මඳය,
අනාගතවාක්‍යකීමත් මඳය.10 නුමුත් සම්පූර්ණ එක පැමුණුණාම මඳක්ව
තිබෙන දේ නැතිවන්නේය.11 මම බාලයෙක්ව සිටිය කල බාලයෙකු මෙන්
කථාකෙළෙමි, බාලයෙකු මෙන් සිතුවෙමි, බාලයෙකු මෙන් කල්පනාකෙළෙමි.
දැන් මම වැඩි වයසට පැමිණ සිටින බැවින් බාලයාගේ දේවල් අත්හැර
සිටිමි.12 එසේය, දැන් අපට කැඩපතකින් අඳුරුලෙස පෙනෙන්නේය; නුමුත් මතු
මුහුණට මුහුණ පෙනෙනවා ඇත. දැන් මාගේ දැනගැන්ම අඩුය; නුමුත් මා
දැනගනු ලැබූ ලෙසම මතු මම දැනගන්නෙමි.13 දැන් පවතින්නේ ඇදහිල්ල,
බලාපොරොත්තුව, ප්‍රේමය යන මේ තුනය; මෙයින් ඉතා උතුම් එක නම්
ප්‍රේමයය.
මාගේ ප්‍රේමවන්ත සහෝදර සහෝදරයිනි ඔබට මෙයින් ඉතාම හොඳින් පෙනී
යනවා නේද සැබෑම ප්‍රේමය කුමක්ද කියා. ඉතින් අපි මෙවැනි ආකාරයට ප්‍රේම
කරමු, ජීවිතය ජය ගනිමු. ප්‍රේමය තුළින් සියල්ල වෙනස් කළ හැකිය. ඉතින්
ඔබත් මෙම දේව වචනයට අනුව සියල්ල දරාගෙන එකිනෙකාට ප්‍රේම කරමින්
ජීවිතය ජය ගනිමු.
ඔබ සැමට ආශිර්වාදමත් මාසයක් වේවා!
ජේසු පිහිටයි!
ඉවැන්ජලිස්ත අමිල දිසානායක
මාර්ගය සහෝදරත්වය සභාව මහරගම
24-06-01
චිත්තධර්ම 6
පලායාම සහ මුහුණදීම
මෙවර මෙම මාතෘකාව තෝරාගත්තේ බොහෝ අය වරදවා තේරුම්ගත් ඉගැන්වීමක් පැහැදිලි කිරීමටය. වසර කීපයක සිට බටහිර මනෝ චිකිත්සකයන් නිතර භාවිත කරන වචනයක් තිබේ. එනම් mental toughness හෙවත් මානසික ශක්‍යතාව යි. එය බුදුදහමේ සඳහන් වන්නේ ‘උපෙක්ඛා’/’උපේක්ෂා’ ලෙසය. එය මිනිස් කයක මානසික දිව්‍යමය ජීවිතයක් ගත කිරීමට උපකාරී වන ප්‍රතිපත්ති හතරෙන් එකකි.
‘පලායාම’සහ ‘මුහුණදීම’ යෙදුම් මෙහිදී භාවිත කරනුයේ එම උපෙක්ඛා පැහැදිලි කිරීමටය. Mental toughness ඉතා සුන්දර වචනයක් වන අතර උපෙක්ඛා සඳහා භාවිත සාම්ප්‍රදායික ඉංග්‍රීසි වචනය නම් equanimity ය. එහි ගම්‍යාර්ථය නම් මුහුණදීමයි. එහෙත් සමහරු උපෙක්ඛා විස්තර කිරීමට indifference යන වචනය භාවිත කරති. බුදුරජාණන්වහන්සේ indifference බැහැර කළ සේක. එහි සවිස්තරාත්මක තේරුම් නම් ජීවිතයේ යථාර්ථයට මුහුණ නොදී මානසිකව පලායාමයි. එසේ පලායාම self-denial හෙවත් ආත්ම නිෂේධයට/තමන්ටම තමන් එපාවීමට හේතු වේ. ඉංග්‍රීසියෙන් එය the tendency to maintain a cold distance from the realities of life ය. එය මානසික රෝගී තත්ත්වයකි. උපෙක්ඛා යනු the tendency to maintain a warm relationship with the realities of life ය. එනම් පැමිණෙන ඕනෑම තත්ත්වයකට සක්‍රීයව මුහුණ දීමේ ප්‍රවණතාවයි. එය පෙර කී පරිදි දිව්‍යමය ප්‍රතිපත්තියකි.
විවිධ හේතුන් මත තමන් සහ සමාජය සමඟ අමනාප වී සිටින බොහෝ අය අපට පවසා ඇත්තේ ඔවුන් උපේක්ෂාවෙන් හෙවත් යථාර්ථයට මුහුණදෙමින් ජීවත්වන බවය. එහෙත් එය යථාර්ථයට මුහුණදීමක් නොව පලායාමක් බව පැහැදිලි කරදුන් විට පිළිගත් හ. මනෝවිශ්ලේෂණය තුළින් බැලූවිට පලායාම සහ මුහුණදීම වෙන්වන්නේ සියුම් රේඛාවකිනි. එනිසා තමන් සහ ලෝකය සමඟ අමනාප වී සිටින අය තමන් උපේක්ෂාවෙන් ජීවත් වෙතැයි වරදවා වටහා ගැනීම පුදුමයක් නොවේ. මුහුණදීම skill/competence හෙවත් කුසලයකි/හැකියාවකි. පලායාම incompetence හෙවත් අකුසලයකි/අසමත්වීමකි. භික්ෂුභික්ෂුණීන් සදාකාලිකව වනගතව හෝ සමාජයෙන් ඈත් වී සිටිය යුතු යැයි නීතියක් පනවන ලෙසට දේවදත්ත ඉල්ලා සිටිවිට බුදුරජාණන්වහන්සේ එය ප්‍රතික්ෂේප කළේ ප්‍රශ්නයට හේතුව සමාජය හෝ ලෝකය නොව සිත බව නිසාය. ගිහි වුවද පැවිදි වුවද අප කාගේත් ශක්‍යතාව විය යුත්තේ ලෝකය සමඟ හැකිතරම් දුරට නොගැටෙමින් ලෝකයේ ජීවත්වීමය. පසුගිය කලාපයේ ඔබ කියවූ wish fantasies පිළිබඳ ලිපියෙහි කරුණු මෙහිලා අදාළ කරගන්න.
ලෝකය/සමාජය පිළිබඳ බෞද්ධ නිර්වචනය නම් ‘ලුජ්ජති පලුජ්ජතී’ති ලෝකෝ’ ය. එනම් මොහොතක් තුළ කැඩී බිඳී සුණුවිසුණු වී යන දෙය ලෝකයයි. බුද්ධ දේශනාව අනුව ලෝකය යනු භෞතික ලෝකය නොව එම භෞතික ලෝකය මත පදනම් ද අප සංකල්ප තුළින් මවා ගත් අපේම මානසික ලෝකයයි.
අප විසින්ම ගොඩ නගාගත් දෙයක වින්දිතයන් නොවී විඳවීම නවතා විඳිමු.
– ආචාර්‍ය දේදුනුපිටියේ උපනන්ද හිමි
